تحليل گفتمان مجازات‌هاي تعزيري در نظام كيفري ايران

پس از پيروزي انقلاب اسلامي و تأكيد بر شرعي‌سازي قوانين، مجازات‌هاي تعزيري براي نخستين‌بار در قانون راجع به مجازات اسلامي به رسميت شناخته شد. ظهور مجازات‌ تعزيري در سپهر حقوق جنايي ايران و رشد آن در فرايند كيفرگذاري، پرسش‌هايي را در خصوص فهم و تحولات آن ايجاد كرده است. براين‌اساس، شناسايي گفتمان‌هاي اثرگذار در شكل‌گيري مجازات‌هاي تعزيري و عوامل مؤثر بر هژموني آن‌ها از مسائل مهم در باب ادراك فلسفيِ مجازات‌هاي تعزيري است؛ ازاين‌رو، هدف اصلي اين پژوهش، تبيين نقش و تأثير گفتمان‌هاي حاضر در تحولات شكل‌گرفته در پهنۀ تعزيرات با استفاده از روش عملياتي تحليل گفتمان (پدام) است. يافته‌هاي اين تحقيق حاكي از آن است كه سه گفتمان «فقه حكومتي»، «فقه سنتي» و «مدرنيسم كيفري» در متن تحولات مجازات‌هاي تعزيري اثرگذار بوده‌اند. در آغاز شكل‌گيري مجازات‌هاي تعزيري، رويكردهاي فقه حكومتي و فقه سنتي، گفتمان‌هاي معارض بودند. در اين دوره، غلبۀ فقه حكومتي بر فقه سنتي موجب شد تا پارادايم‌هاي مدِّنظر حاميان فقه حكومتي همچون تعيين تعزير توسط حاكميت، معيّن‌بودن تعزير و متنوع‌بودن آن‌ها به‌عنوان اصول اساسيِ مجازات‌هاي تعزيري به رسميت شناخته شوند. بااين‌حال، يافته‌هاي حاصل از مطالعات تجربي در جرم‌شناسي و كيفرشناسي، از يك ‌سو و انعطاف‌پذيري مجازات‌هاي تعزيري از باب «التّعزيرُ بما يراهُ الحاكم» ازسوي‌ديگر، موجب شده است تا گفتمان مدرنيسم كيفري نيز به‌عنوان يك گفتمان غالب در مجازات‌هاي تعزيري داراي اثر باشد.