بررسي اثرات تنش‌هاي ناشي از تغذيه و بهره‌برداري از آبخوان ساحلي قائمشهر-جويبار در ميزان پيشروي آب شور دريا

توسعه بهره‌برداري از آبخوان‌هاي واقع در كمربند ساحلي يكي از دلايل مهم پيشروي آب شور دريا محسوب مي‌شود. بر اين اساس پايش زماني و مكاني رفتار كيفي اين آبخوان‌ها به منظور شناخت نحوه ايجاد، تعيين منشأ شوري و كنترل اين پديده از اهميت بالايي برخوردار است. اين تحقيق، تغييرات هيدروشيميايي منابع آب زيرزميني ساحلي در آبخوان قائمشهر-جويبار را مورد بررسي قرار مي‌دهد. براي اين منظور تركيب روش‌هاي آماري و آناليز مؤلفه‎‌هاي اصلي، شاخص كيفيت آب زيرزميني نفوذ آب شور (GQI SWI) و دياگرام تكامل رخساره‌هاي هيدروشيميايي به همراه ابزار GIS جهت مقايسه، شناسايي و بررسي تغييرات زماني و مكاني نفوذ آب شور در اين آبخوان آبرفتي ساحلي بكار گرفته شد. بر مبناي نمونه‌‌هاي كيفي جمع‌آوري شده از سه آبخوان آزاد، معلق و شور در طي چهار دوره زماني (2011، 2014، 2017 و 2020) و تحليل آن‌ها با استفاده از رويكردهاي ذكر شده، مي‌توان دريافت كه نفوذ آب شور در اين آبخوان‌ها كاملاً محرز است؛ اما منشأ شوري آن‌ها با هم متفاوت است. نتايج نشان داد كه تركيب شيميايي آب زيرزميني آبخوان‌هاي موجود در اين آبخوان اساساً توسط سه عامل اصلي كنترل مي‌شوند: نفوذ آب شور درياي خزر و آب‌هاي شور فسيلي از طاق آب شور به آبخوان‌هاي موجود در آبخوان، فرآيند تبادلات كاتيوني معكوس، تغذيه فاضلاب‌هاي خانگي، فعاليت‌هاي كشاورزي و استفاده از كودهاي شيميايي نيترات‌دار. اين عوامل مستقل از نوع منشأشان (زمين‌زاد يا انسان‌زاد)، متأثر از فعاليت‌هاي انساني و بهره‌برداري‌هاي غيرمجاز و بيش از حد از چاه‌هاي كشاورزي موجود در آبخوان تشديد شده‌‌اند. يافته‌هاي تحقيق بيانگر اين است كه راه‌اندازي شبكه آبرساني سد البرز در سطح آبخوان و استفاده از آب‌هاي سطحي در آبياري اراضي كشاورزي بجاي برداشت از چاه‌ها، اثر قابل توجهي در كاهش ميزان نفوذ آبهاي شور از دريا و سنگ كف به سمت آبخوان‌هاي ساحلي داشته است. لذا با توجه به شرايط زمين‎‌شناسي و ليتولوژي در محدوده مورد مطالعه، لازم است جهت جلوگيري از تهاجم آب شور فسيلي به آبخوان‌هاي موجود (در نتيجه پديده بالاآمدگي آب شور لايه‌هاي زيرين)، بهره‌برداري از چاه‌هاي منطقه بشدت محدود شود. رويكرد پيشنهادي در اين مطالعه جهت مديريت شوري سفره‌هاي ساحلي در معرض خطر پيشروي آب شور مي‌تواند براي مديران و محققين بسيار كارا و مؤثر واقع شود.