تحليلي قرآني پيرامون تعارض «رضا به قضا» و «دعا براي تغيير قضا» با رويكرد اخلاق بندگي (در تطابق نظريه ابن عربي و نظريه رقيب)

مسأله دعا به درگاه خدا براي تغيير قضا و مسأله راضي بودن به قضا و قدر الهي از منظري ممكن است ناهمساز و متعارض تلقي شوند؛ زيرا دعا به درگاه خدا يا براي تغيير شرايط موجود و رفع دشواري و بلاست، يا براي رسيدن به شرايط مطلوب و مفقود است و اين امر به ظاهر مستلزم نارضايتي از وضع موجود مي‌باشد. بدين جهت دو ديدگاه رقيب در ميان اهل معرفت شكل گرفته است. ديدگاه نخست كه متعلق به «ابن عربي» مي‌باشد، معتقد است تسليم مطلق در برابر مقدرات الهي و عدم شكايت از بليات به درگاه خدا، نوعي سوء ادب در آداب بندگي است و نزاع پنهان عبد با ربوبيت خدا را در خود نهفته دارد. در نقطه مقابل، نظريه رقيب ديگري مطرح شده كه خودداري از طلب حاجات خاص و پرهيز از اصرار بر خواسته‌هاي خود را مقتضاي تسليم محض در برابر قضاي الهي دانسته و آن را با اخلاق بندگي نيز سازگارتر مي‌داند. اين مقاله به روش توصيفي- تحليلي و با هدف معرفي نظريه جامع‌تر، مؤلفه‌ها و محورهاي اصلي اين دو نظريه را شناسايي و به تفكيك بيان نموده و هر يك از آنها را در سنجه آيات قرآني ارزيابي نموده است. از يافته‌هاي بحث اين است كه توجه به مراتب و اقسام دعا مي‌تواند در برخي وجوه ميان اين دو نظريه جمع نموده و رفع تعارض نمايد. از ديگر ثمرات بحث اين بوده كه با تحليل تطبيقي اين دو نظريه، سعي نموده ارجحيت نظر ابن عربي از منظر اخلاق بندگي را با چند دليل مدلل نمايد.