نگرشي مردم‌شناختي به زندگي مردم در بحران‌هاي سياسي ـ اجتماعي ايران (1160 ـ 1172 ه .ق)

An Anthropological Approach to Peopleʹs Lifestyle in the Socio-Political Crises of Iran during 1781 to 1793

چكيده با نگاهي به ساختار سياسي ـ اجتماعي جامعه ايران در دوران صفويه، كه اكثرآ براساس قدرت ايلات قرار داشت، بعد از سقوط آن سلسله ايلات به‌طور بارزي وارد عرصه سياسي شدند و حكومت نادرشاه انگيزه‌هاي جاه‌طلبانه سران ايلات را دو چندان كرد. درواقع قتل نادر سرآغاز دوره ديگري از آشوب و هرج‌ومرج در ايران بود. كشيشان كارمليت (كرملي)، يكي از جماعت مسيحي كاتوليك وابسته به كليساي رم كه در دوران صفويان فعاليت گسترده‌اي داشتند و در سال‌هاي حكومت نادر آن را تاحدي ادامه دادند، پس از ترور نادر به واسطه شرايط بسيار سخت و خطرناك اوضاع داخلي ايران فعاليت آنان به‌طور قابل ملاحظه‌اي كا هش يافت. تنگناها و مشكلات به‌حدي بود كه اكثر آنان ناگزير به ترك ايران شدند و در كشورهاي همسايه اقامت كردند؛ مع‌هذا اخبار ايران را پي مي‌گرفتند. به هر حال برخي از كشيشان شاهدان عيني رويدادهاي از نزديك بودند. آن‌ها مصائب و مشقت‌هاي طاقت‌فرسايي را كه مردم ايران متحمل مي‌شدند نظاره مي‌كردند و گهگاهي خود آنان نيز از اين ناملايمت‌ها بي‌بهره نبودند. از اين‌رو تعداد نامه‌ها و گزارش‌هاي آنان در اين دوره گرچه در مقايسه با دوران صفوي و افشاري بسيار اندك است، اما از ابعاد سياسي و اجتماعي خيلي مهم و قابل تأملند. در اين دوره چگونگي روند افول تمدن و فرهنگ ايران كه از قبل شروع شده بود به‌طور بارزي مشخص مي‌شود. اين مقاله به مطالعه و بررسي وضع مردم در غرب ايران، به‌خصوص دو ايالت مهم اصفهان و شيراز، از قتل نادرشاه تا استقرار حكومت كريم‌خان زند مي‌پردازد و به گزارش‌هاي كشيشان كارمليت و برخي از هم‌كيشان آنان از رويدادهاي داخلي ايران، به‌خصوص در اصفهان كه به مقامات كليساي رم ارسال كرده‌اند، تكيه دارد و آن را از دو منظر مورد مداقه و تأمل قرار داده است. نخست، برداشت و ديدگاه‌هاي آنان از اوضاع داخلي و زندگي روزمره مردم به‌ويژه در اصفهان و دوم مقايسه گزارش‌ها و نظرات آنان با منابع معتبر آن دوره.

Considering, the socio-political structure of Iranian society which was mostly based on tribal power. The assassination of Nadir was the beginning of another period of anarchy and chaos in Iran. The Carmelite Missioners (a Catholic community of the Romeʹs Church) activities in Iran, during the Safavidsʹ era, were at quit high level and during the Nadirʹs reign decreased to some extent. After Nadirʹ assassination, the condition in the country became hard and unbearable. Almost all the missioners had no choose but to leave Iran and stayed in the neighbouring countries. Nevertheless, they followed the events in Iran. The one who did not left the country was resident in the Julfa of Isfahan. He was witness all catastrophic events in that city and was treated the same as the people of the city. Although the numbers of reports and letters, in comparison with, the Safavids and Nadirʹs ruler are not many, but from socio-political point of view they are so important and could be considered as a period in which the cultural and civilization of Iran seriously declined. This paper which mainly depended on the Carmelite missioners reports to the Romanʹ Church, more emphasized on two points. First the internal conditions of Iran from the missioners point of view. The second, in comparing and analyzing their opinion with Iranian sources at the time.