تاثير انقلاب مشروطيت در ديوان سالاري دوره قاجار

The Results of Constitutional Revolution for Qajarʹs Bureaucracy

آرمان مشروطيت در مقام نظر تا حدودي زمينه¬ و امكان مشاركت مردم را در ادارة امور دولتي فراهم آورد و ديدگاه معطوف به قانون اساسي و تدوين متمم آن، تحول در نهاد ديوان‌سالاري را نيز در نظر داشت. اما در عمل، با وجود آنكه در ساختار ديوان‌سالاري تغييرهاي كمّي و گسترده¬اي حاصل شد، همچنان سيطر? انديشة استبداد خودكامة پادشاهي در ايران و سنت¬هاي نيرومند و ريشه¬دار آن در نظام ديوان¬سالاري باقي ماند و با هر نوع تحول و اصلاحات بنيادين مقابله ¬كرد. بدين سان سنت ديرينة اقتدارگرايانة اطاعت محض، قانون¬گريزي و چاپلوسي و تركيب هيئت وزيران و انتصاب‌هاي مقام‌هاي ديواني بر مدار خويشاوندگرايي، منصب¬فروشي و مانند اينها در جامة آراسته و جديد مشروطه و اين بار در قالب قانون بروز كرد. اين مقاله در پي پاسخگويي به اين پرسش اصلي است كه خواسته‌ها، انديشه¬ها و عملكرد ‌محوري تلاش¬گران جنبش مشروطه– از جمله تأسيس و استقرار قانون و حاكميت آن– چه تأثيرهايي بر چگونگي ادار? امور و نهاد ديوان¬سالاري داشته است. روش كار بر پاية وارسي تأثير و تأثر توأمانِ كنش و ساختار، در جريان تحول‌هاي سياسي، اجتماعي و اداري و در چهارچوب نگرش علميِ سيستمي قرار دارد.

The constitutional revolution of Iran, at least in theory, prepared the conditions for peopleʹs presence in bureaucratic affairs, and bureaucratic reform was central to the new devised constitutional law and its supplement. But unfortunately, in spite of some superficial changes, the intended purpose wasnʹt accomplished sufficiently. The main obstacle to these reforms was an undisputed dominance of traditional autocratic addicts and its persistent opposition with any serious reform. Therefore, different forms of false addicts like blind submission to the despot, illegal procedures, flattery, etc., survived the new regime. Hence, we might ask that to what extent the manifested demands, ideas and practical behavior of pioneer constitutionalists-including their attempts to establish a lawful government- affected the bureaucracy and its management. The present paper aims to give an adequate answer to this question. Its method is based upon an analytical survey of the mutual interaction between "act" and "structure" in the course of social developments and it intends to further develop this survey within systemic approach.