ساختار منطقي مسايل و موضوع علم نزد ارسطو، فارابي، ابن‌سينا و ابن‌رشد

ساختار منطقي مسايل و موضوع علم نزد ارسطو، فارابي، ابن‌سينا و ابن‌رشد

چكيده حكما مسائل علم را عوارض ذاتي موضوع علم مي‌دانند و محمولي را كه موضوع در حد آن اخذ شود يا محمولي كه از جوهر و ماهيت موضوع به آن ملحق شود عرضي ذاتي مي‌نامند. هر چند اساس اين سخن، مأخوذ از ارسطو است، اما فيلسوفاني چون فارابي و ابن‌سينا مباحث جديدي را پيرامون ارتباط موضوع علم با موضوع مسئله مطرح نموده‌اند كه در آثار ارسطو به چشم نمي‌خورد. از آن‌جا كه محمولات مسائل، عوارض ذاتي موضوع علم‌اند، موضوع علم بايد در حد محمولات مسائل علم اخذ گردد. اما تطبيق قاعده عوارض ذاتي بر همه مسائل علوم خالي از صعوبت نيست. براي حل اين مشكل، مفهوم عرضي ذاتي از سوي فارابي و ابن‌سينا با بيان‌هاي متفاوتي توسعه يافته است و بدين ترتيب موضوعات مسائل علاوه بر موضوع علم، مشتمل بر اموري هم‌چون انواع موضوع علم، انواع انواع موضوع علم، اعراض ذاتي موضوع علم نيز مي‌شوند. شيخ‌الرئيس براي تعيين مرزهاي اين توسعه، ملاك تخصص و واسطه در حمل را ارائه داده است. ابن‌رشد در تفسير و تلخيص آثار ارسطو، توجهي به نوآوري‌هاي فارابي و ابن‌سينا نكرده است و سخن منسجمي در مورد اين مباحث ندارد.

Philosophers regard the problems of science as essential accidents of the subject of science and they call a predicate which a subject derived at the level of it and a predicate which is joined to it by essence and substance of a subject joined to it essential accident. Although the basis of this remark is taken from Aristotle, but philosophers such as Farabi and Ibn Sina have propounded new topics about the relation of the subject of science with the subject of a problem which can not be seen in Aristotle’s works. Since the predicates of problems are the essential accidents of subject of science, the subject of science should be derived at the level of predicates of problems of science. But application the rule of essential accidents to all the problems of science is not without its difficulties. To solve this problem the concept of essential accident has been developed by Farabi and Ibn Sina with different elaborations and thereby the subjects of the problems besides the science includes matters such as kind of the subject of science, subdivision of kinds of the subject of science and essential accidents of the subject of science as well. Sheikh al- Rais for identifying the boundaries of this development has set forth the standard of specification and mediation in predication. Ibn Rushd in his commentary and compendia of Aristotle’s works has paid no attention to innovations of Farabi and Ibn Sina and has no a consistent remarks in these matters.