بازنمايي اجتماعي در شاهنامه فردوسي (بررسي سير شكل گيري و دگرگوني جامعه ايراني در شاهنامه فردوسي)

Social Representation of Ferdowsiʹs Shahnameh; The Study of Social Creation and Evolution Trend of Iranian Society in FerdowsVs Shahnameh

جامعه‌شناسان معتقدند حيات اجتماعي بشر در قالب جامعه‌هاي شكار كننده و گردآورنده خوراك شروع شده و به تدريج با تغييرهاي اجتماعي پيچيده شده است. خط سير داستاني شاهنامه فردوسي نيز داراي همين ويژگي است، داستان‌هاي شاهنامه از ابتدايي‌ترين نوع جامعه بشري يعني جامعه‌هاي شكار و گردآورنده خوراك، شروع شده و كم‌كم انواع ديگر جامعه در اثر دگرگوني‌هاي اجتماعي پديد آمده‌اند. در اين اثر، هر دوره به نام يكي از شاهان نام‌گذاري شده و اجتماع‌ها در نتيجه ابداع‌هاي مادي و معنوي بشر، گسترش يافته‌اند. در اين مقاله كوشيده‌ايم دوره‌هاي گوناگون تكامل هويت اجتماعي جامعه‌ها را به‌طوركلي و شكل‌گيري جامعه ايران را به‌طور خاص از نگاه فردوسي بررسي نماييم بدين منظور، روش كيفي و بازنمايي اجتماعي را با استفاده از شيوه «محاكمات» به كار برده‌ايم و متن شاهنامه را به‌عنوان داده، تحليل كرده‌ايم. در فرآيند بازنمايي يك اثر ادبي، با توجه به زندگينامه پديد آورنده و تجربه‌هاي او چهارچوبي تهيه مي‌شود كه با استفاده از آن مي‌توان جهان متن را بازسازي و تفسير نمود. در پژوهش حاضر با اين شيوه به بازنمايي و استخراج مفاهيم جامعه‌شناختي موجود در شاهنامه پرداخته‌ايم. نتايج اين اثر، نشان‌دهنده گذار انسان از جامعه‌هاي شباني و ورودش به دوران پادشاهان مختلف، همراه با تغييرهاي اجتماعي سريع مي‌باشد. اگرچه، در دوره فردوسي علم جامعه‌شناسي به منزله يك شاخه علمي وجود نداشته، نظريه‌هاي امروزين جامعه‌شناسان درباره شكل‌گيري زندگي اجتماعي در حماسه او بازسازي شده است. اين نظريه‌ها بيان‌گر سير شكل‌گيري هويت جمعي، گسترش همه جانبه،همبستگي ملي، تشكيل جامعه ايران و دگرگوني‌هاي آن در طول تاريخ فرهنگ بشر مي‌باشد و با استفاده از طراحي‌هاي اجتماعي نگارندگان يعني مفاهيم كاربردي جامعه‌شناسي، به تصوير كشده شده است.

Sociologists believe that social life of human beings is started with hunting and gathering food societies and then it has been complicated by social changes in the course of time. The trajectory of the Shahnameh stories reflects this feature exactly. These stories begin with the most primitive types of societies (hunting and gathering food societies) and through social changes develop into other societies named after kings. Social changes in their turn are the result of material and intellectual innovations. In this research attempt has been made to discuss different periods of the evolution of societies and specifically Iran from the viewpoint of Ferdowsi. To this end we chose qualitative method and mimesis technique. In representing a literary text we make use of other writings of the author and his experiences to prepare a framework for reconstructing and interpreting the text. This research used the same technique to represent and elicit sociological concepts of the Shahnameh. Results show the transition from pastoral communities to the era of kings which is coincident with rapid social changes. Although sociology has not been a scientific discipline at that time, the evolution of social life is depicted so vividly in the Shahnameh that it indicates collective identity, national solidarity, formation of Iranian society and itʹs changes in the history of mankind. Keywords: Ferdowsi, Shahnameh, Social Division of Labor, Development, Social changes, Violence, Conciseness, Iran. * Mentor of Sociology. Payamnur University of Bushehr, IRAN **