تقسيمات وجود و مناط آن در فلسفه اسلامي

Division of Existence and its Criteria in Islamic Philosophy

چكيده انديشمندان مسلمان براي وجود تقسيماتي ذكر كرده‌اند. يكي از آنها تقسيم چندضلعي از وجود است. شيخ الرئيس وجود را به محتاج و غني تقسيم مي‌كند. سهروردي بر پاية نور و با عبارتي متفاوت اما محتوايي مشابه، نور را به في نفسهِ لنفسه و في نفسهِ لغيره تقسيم مي‌كند. به عقيدة او جايي كه نور نباشد جوهر غاسق يا هيئت ظلمانيه است. حكمت متعاليه در همراهي با اين دو حكيم مشايي و اشراقي، موجود را مقسم قرار داده و آن را به في غيره و في نفسه و ساير شاخه‌هاي آن تقسيم مي‌كند. سبزواري اين تقسيم را به شكل كامل¬تري ارائه مي‌دهد. متكلمان و برخي عرفا نظير ابن عربي نيز نوعي تقسيم از وجود را در آثار خود آورده‌اند. برخي از متأخرين بر تقسيمات سبزواري اشكالاتي از جمله ناتمام بودن، خلط مفهوم با مصداق و خلط مفاهيم فلسفي با مفاهيم منطقي وارد ساخته‌اند كه بر مبناي حكمت متعاليه پاسخ داده شده است. ديدگاه خاص صدرالمتألهين تقسيم دو ضلعي وجود به رابط و مستقل است. وجود رابط عين فقر و نياز و ربط است، اما وجود مستقل عين بي نيازي و غناست. در ازاي تقسيم وجود، عدم نيز متناظر با آن قابل تقسيم چند ضلعي است. اين جستار علاوه برطرح ديدگاه¬هاي فوق، تقسيم چند ضلعي را با معيار ديگري ارائه مي كند كه اشكالات فوق متوجه آن نيست. واژگـان كليـدي: وجود في نفسه، وجود في غيره، وجود رابط وجود مستقل، وجود محمولي.

Moslem scholars have proposed a number of categorisations for existence. One of these categorisations is the polyhedral division. Ibn Sina divides existence into the needy and the self-sufficient. Using different words, Suhravardi divides light into light in-itself, light for-itself and light for-something else. In his view, where there is no light, there is dark substance. Mulla Sadraʹs exalted theology, in agreement with the previous two illuminationist and peripatetist theologians sets existence as the source of division and divides it into existence not-in-itself and existence in-itself and their related subdivisions. Sabzevari presents the same categorization in a more completed form. Theologians and some mystics such as Ibn Arabi have also referred to some form of division in existence. Some later philosophers have criticized Sabzevariʹs categorization for its not being complete, mixing the concept with its referent and mixing logical with philosophical concepts. The particular theory of Mulla Sadra is that existence is divided into copulative and non-copulative. The copulative existence is in absolute need and dependency while the non-copulative existence is absolutely needs-free and self-sufficient.Correspondingly, non-existence is dividable. The present article suggests some other criteria for the polyhedral division of existence which are free of the difficulties mentioned above.