بررسي وضعيت كيسه شناي ماهي گيش كاذب (Lactarius lactarius)

Morphology of swim bladder in false trevally (Lactarius lactarius)

ماهي گيش كاذب (Lactarius lactarius) با نام انگليسي False trevally را در استان سيستان و بلوچستان با نام محلي چيلا و در شناورهاي صيادي ترالر با نام چيلر مي‌شناسند. اين ماهي متعلق به راسته سوف ماهي شكلان (Perciformes) و خانواده (Lactaridae) مي‌باشد . وسعت پراكنش آن اقيانوس هند شرقي و آرام غربي ـ مركزي، از شرق تا فيليپين، از شمال تا ژاپن و از جنوب تا استراليا مي‌باشد (Fischer & Bianchi, 1984). در ايران در سراسر آبهاي ايراني خليج فارس و درياي عمان ديده مي‌شود (اسدي و دهقاني ، 1375). گونه‌اي ساحلي بوده و بصورت گله‌اي زندگي مي‌كند و سواحل غربي اندونزي، آبهاي لب شور و دريايي و اعماق 15 تا 90 متر زيستگاه اين ماهي بشمار مي‌روند (Leis, 1994). ماهيان جوان با جثه‌هاي كوچك، بيشتر در مناطق ساحلي و ماهيان بزرگتر و بالغ، بيشتر در نواحي دور از ساحل ديده مي‌شوند (Kartha, 1977). ماهيان و سخت‌پوستان تركيب اصلي رژيم غذايي اين ماهي را تشكيل مي‌دهند (Apparao, 1966). هدف از اين مطالعه بررسي موقعيت كيسه شناي اين ماهي بود. كيسه شناي 702 عدد ماهي گيش كاذب نر و ماده از آبان 1386 لغايت مهر 1387 به مدت 12 ماه در بخشي از سواحل درياي عمان در استان سيستان و بلوچستان بررسي شد. نمونه‌هاي مورد نياز بصورت تصادفي از تركيب صيد شناورهاي صيد سنتي مجهز به تورهاي گوشگير شوريده و حلوا با چشمه‌هاي بترتيب 5/4 و 7/6 سانتيمتر در 4 محل تخليه صيد (چابهار، رمين، پزم و پسابندر) تهيه شدند. در فصل مانسون جنوب غربي (از اواخر ارديبهشت تا نيمه اول شهريور ماه) كه بدليل متلاطم بودن دريا، صيد سنتي در منطقه متوقف بود، نمونه‌ها بصورت تصادفي از تركيب صيد شناور ترالر فردوس 3 كه مجهز به تور ترال كف با چشمه تور 8 سانتيمتر در قسمت كيسه تور مي‌باشد، در محدوده آبهاي ساحلي استان از دماغه ميداني (ʹ55 °58 طول شرقي) تا خليج گواتر (ʹ25 °61 طول شرقي) تهيه شدند. نمونه‌ها پس از صيد به آزمايشگاه ماهي‌شناسي منتقل و مورد كالبد شكافي قرار گرفتند و كيسه شناي آنها بررسي شد. بطور كلي از خصوصيات بارز اين ماهي وجود استخوان لنگري در زير كيسه شنا مي‌باشد. كيسه شناي اين ماهي استوانه‌اي شكل بوده و طولي برابر با 66 تا 92 ميليمتر دارد. اولين و دومين خار باله مخرجي بهم جوش خورده و يك استخوان واحد را به نام استخوان لنگري تشكيل داده كه از وسط كيسه شنا و دو لب گناد عبور كرده و به مهره شماره 10 استخوان متصل مي‌شود، انتهاي ديگر اين استخوان نيز كه پهن مي‌باشد، در قاعده باله مخرجي قرار مي‌گيرد. بررسي‌هاي انجام شده نشان دادند كه اين استخوان همانند لنگري براي كيسه شنا كاربرد داشته و بعنوان مركز ثقل ماهي در قاعده باله مخرجي عمل مي‌كند و با استحكام بخشيدن به قسمت زيرين بدن ماهي، به حركت آن روي سطوح سخت سهولت مي‌بخشد. اين ويژگي منحصرا ٌ در اين جنس و گونه ماهي ديده مي‌شود (Alam et al., 1989). كيسه شناي اين ماهي از سمت انتهايي دو شاخه نمي‌باشد و در قسمت پيشين دو برآمدگي داشته كه به پايه جمجمه متصل مي‌شود و قسمت انتهايي آن مخروطي شكل و فاقد زوايد بوده و در ماهيان بالغ تقريباٌ تا انتهاي پسين باله مخرجي امتداد مي‌يابد و از قسمت پشتي به شعاعهاي 17-16 تا 24-23 باله مخرجي مي‌رسد (Alam et al., 1989). كيسه شناي ماهي گيش كاذب با شوريده ماهيان متفاوت است به اين صورت كه در خانواده شوريده ماهيان حتي در جنس (Seriphus) كه داراي باله مخرجي بسيار طويل مي‌باشد، كيسه شنا تا انتهاي مخرج امتداد نمي‌يابد در حاليكه در گيش كاذب كيسه شنا تا انتهاي مخرج امتداد يافته و شعاع‌هاي باله مخرجي را نيز دربرمي‌گيرد (Leis, 1994). مطالعات مورفولوژي و استخوان‌شناسي نيز نشان داده كه اين ماهي از منسوبين بسيار نزديك خانواده گيش ماهيان (Carangidae) مي‌باشد (Leis, 1994). همچنين وجود 2 خار آزاد در ابتداي باله مخرجي و صفحات استخواني در ساقه دمي و خط جانبي در خانواده گيش ماهيان باعث شده كه اين ماهي را به دليل فقدان اين مشخصات با نام گيش كاذب بشناسند (Fischer & Bianchi, 1984).

The swim bladder status of false trevally (Lactarius Lactarius) was studied from November 2007 to October 2008 in coastal waters of the Oman Sea. A number of 702 swim bladders of false trevally specimens were collected randomly from catch composition of gillnets and bottom trawler. False trevally has an unusual swim bladder, as the first and the second spines of its anal fin are joined that creates a single bone, which is called anchorage bone, and passes from the middle of the swim bladder and 2 lobes of the gonad and connects to the 10th vertebra of the spinal column. Another ending of this bone is wide and reaches anal fin base. This bone is like an anchorage for swim bladder of false trevally and it functions as a center of gravity of the fish in anal fin base. It firms the exterior part of the fish body, so the fish swims through rough waters easily.