تحليل پايداري نظامهاي بهره‌ برداري زراعي خانوادگي و تعاوني‌هاي توليد روستايي (مطالعه موردي: شهرستان آق‌قلا)

Analysis of Sustainability of Family and Rural Production Cooperative Farming Systems (Case Study: Agh-Ghala Township: Golestan Province)

به كارگيري بي¬رويه نهاده‌هاي توليدي به منظور افزايش عملكرد محصول طي دهه‌هاي اخير و در نتيجه تخريب محيط زيست از يك طرف و ضرورت استمرار توليد در راستاي امنيت غذايي از طرف ديگر، اهميت توجه به پايداري نظام‌هاي بهره¬برداري را دو چندان كرده است. دراين ميان نظام بهره¬‌برداري خانوادگي و تعاوني‌هاي توليد روستايي از جمله مهمترين و گسترده¬ترين نظام‌هاي بهره‌برداري زراعي محسوب مي‌شوند كه شناسايي ميزان پايداري و تبيين عوامل مؤثر بر پايداري اين نظام¬ها، موضوع مهم و كليدي در نيل به توسعه پايدار روستايي محسوب مي‌شود، در اين راستا پژوهش حاضر در شهرستان آق¬قلا با هدف بررسي و تحليل پايداري نظام¬‌هاي بهره¬‌برداري زراعي خانوادگي و تعاوني¬هاي توليد روستايي انجام گرفت. رويكرد غالب پژوهش، پيمايشي است و داده¬هاي مورد نياز با استفاده از پرسشنامه و بهره¬گيري از روش نمونه‌گيري طبقه¬بندي چند مرحله¬اي، ‌به صورت مقطعي در سال زراعي 88-1387 از 190 بهره¬بردار در گروه خانوادگي و 150 بهره¬بردار در گروه تعاوني در شهرستان آق‎قلا گردآوري و مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. نتايج تحقيق نشان داد 7/14 درصد بهره¬‌برداري¬هاي مورد مطالعه (اعم از تعاوني و خانوادگي) در وضعيت بسيار ناپايدار، 1/42 درصد ناپايدار، 1/22 درصد در وضعيت پايداري متوسط، 3/20 در وضعيت پايدار و بالاخره تنها 9/0 درصد از بهره¬برداران در وضعيت بسيار پايدار مي‌باشند. همچنين مقايسه ميانگين پايداري دو نظام بهره‌برداري مورد مطالعه نشان داد ميزان پايداري نظام بهره¬برداري تعاوني در ابعاد سه¬گانه اقتصادي، اجتماعي و زيست محيطي نسبت به نظام بهره¬‌برداري خانوادگي از وضعيت بهتري برخوردار است. همچنين نتايج تحليل مسير براي تبيين علي عوامل مؤثر بر پايداري نظام‌¬هاي بهره¬‌برداري نشان داد كه 6 متغير سرمايه¬گذاري، سن بهره-بردار، ميزان مشاركت، اندازه زمين زراعي، دسترسي به نهاده¬ها و ماشين آلات داراي اثرات مستقيم و متغيرهاي بهره¬‌برداري از منابع اطلاعاتي كشاورزي و سطح سواد بهره¬برداران، به طور غيرمستقيم بر سطح پايداري نظام¬هاي بهره¬برداري زراعي تأثيرگذار هستند.

The overuse of agricultural production inputs during recent decades with the aim of increasing crop yield the consequent deterioration of the environment are serious concerns that redouble the importance of more careful attention to the sustainability of farming systems and continuous production, accompanied by the conservation of natural resources. In this regard, family and rural production cooperative farming systems are considered as the most important and extensive agricultural farming systems. An identification of the type of more sustainable farming systems as well as factors affecting the sustainability of the system is a key to achieve rural sustainable development. This research was therefore conducted with the aim of examining and analyzing the sustainability of family and rural production cooperative farming systems in Agh-Ghala city. The research methodology employed in the study was a survey method and the required data collected and analyzed using questionnaire and cross-sectional/multi-stage stratified sampling during the 2008-2009 growing seasons from 190 farmers in the family group and from 150 farmers from the cooperative group in Agh-Ghala city. The research results revealed that 14.7 % of the farmers in the farming systems under study (whether family or cooperative group) were in a highly unsustainable state, 42.1% in unsustainable state, 22.1% in a partly sustainable state, 20.3% in a sustainable state and finally only 9% in a highly sustainable state. In addition, a comparison of the average sustainability of these two farming systems indicated that the sustaabinility level of the cooperative farming system in terms of different ecological, economic, and environmental dimensions is in a more appropriate standing than the family farming system. Also, the results of Path Analysis for causal explanation of factors affecting the farming system sustainability showed that the six variables "investment" "age of farmer" "level of participation" "size of farmland" "access to inputs" and "access to farm machinery" exert direct effects while the variables "access to agricultural information resources" and " farmers" literacy level " indirect effects on sustainability.