فهم و برداشت مولانا از خدا، جهان، انسان

مولانا معتقد است كه در پس همه پديده‌هاي اين عالم، وجودي است كامل، آگاه، نامتناهي و داراي همه صفات و اسماي حسني. مولوي اين وجود را خدا مي‌نامد. خداوند منشا و سرچشمه لايزال هستي و زندگي است. خداوند خالقي است كه همه كاينات را از «عدم» و فقط به اراده خويش آفريده است. كانون و محور انديشه مولانا خداوندِ «فعال ما يشاي» و قادر مطلق است. به نظر مولوي در يك سوي هستي، خداي نامتناهي، روح و جان جهان قرار دارد، و در سوي ديگر جهان متناهي و پيوسته در تضاد و شدن. همه تضادها متعلق به كثرت است و كثرت سرانجام به وحدت باز مي‌گردد. اين جهان حادث و مخلوق به اراده و قدرت خداوند، هر لحظه از فيض جاري الهي مستفيض است. خداوند با اعمال قوانين دقيق به همه اجزا و ذرات عالم، ربوبيت، حاكميت و مشيت خود را بر آن جاري مي‌سازد. در جهان همه قدرت ها و توانش ها در حقيقت وابسته به قدرت خداوند است. در فاصله ميان آن دو جهان، خداي نامتناهي و جهان متناهي، انسان قرار دارد. انسان از نگاه مولوي موجودي است عظيم، پر ظرفيت، پر راز و رمز كه در جهان خلقت حضور خود را تجربه مي‌كند. انسان مورد نظر مولوي، موحد و يگانه پرست است. او محو در صفات و اسماي خداوند است. اين انسان براي پيروزي بر تعارضات دروني و تمايلات حيواني همواره در جهاد و مبارزه با خود است. سلوك عرفاني، عبادت عاشقانه و خودسازي توشه راه اوست. او به عشق و محبت الهي همه مخاطرات«سفر الي الله» را پذيرفته، دم به دم خود را به حوزه جاذبه ربوبي نزديك مي‌سازد. بدين ترتيب مولانا با استفاده از زبان بلند عرفان و هنر صنعت شعر و نثر روح‌نواز، ديدگاه خود در باره خدا، جهان، و انسان و رابطه آنها را بيان مي‌كند. استفاده از آيات قرآن و مفاهيم مكتب اسلام، به ديدگاه مولانا غنا و وضوح بيشتري بخشيده است. هدف اين مقاله تحليل و بررسي ‌اين ديدگاه است.