بررسي آراي كلامي قاضي بيضاوي در تفسير انوار التنزيل و اسرار التاويل

علامه مفسر قاضي ناصرالدين ابو الخير (ابو سعيد) عبدالله بن عمر بن علي بيضاوي شيرازي از دانشمندان بزرگ قرن نهم هجري است. او در بيشتر دانش هاي زمان خود از جمله فقه،اصول، بلاغت، منطق، حكمت و كلام سرآمد و مورد توجه طالبان علم بود.آن گونه كه سبكي در طبقات خود مي گويدكه بيضاوي عهده دار منصب قضاوت در شيراز بوده است. بيضاوي در علوم مختلف داراي تاليفاتي است؛ كتاب المنهاج و شرح آن در اصول فقه، الطوالع در كلام و انوار التنزيل واسرار التاويل در تفسير از مهم ترين آنهاست. برخي تفسير بيضاوي را مختصر تفسير كشاف زمخشري دانسته اند. اگر چه بيضاوي در تفسير خود تقريباً تمام مطالب زمخشري را به خلاصه بيان كرده است، اما هر جا كه احساس نياز كرده آرا و ديدگاه هاي خود را نيز به آن افزوده است. بيضاوي در مسايل كلامي، همچو ن متكلمي با مشرب اشعري ظاهر مي شود و به نقد آراي اعتزالي زمخشري مي پردازد؛ او اگر چه در برخي موارد نظر كلامي زمخشري را تاييد مي كند، اما تقريباً در تمام آياتي كه محل نزاع اهل كلام است به تقرير مذهب اهل سنت و مذهب اعتزال وگاه ساير مذاهب كلامي پرداخته و سپس عقيده كلامي اشعري را ترجيح مي دهد. به عنوان مثال او در تفسير آيات 2 و3 سوره بقره به گونه اي تقريباً تفصيلي به بيان معني ايمان و نفاق نزد اهل سنت و معتزله و خوارج مي پردازد و در پايان ديدگاه اشاعره را براي خود بر مي گزيند. يا در تفسير( و مما رزقناهم ينفقون) از مصاديق كلمه (رزق) سخن مي گويد و نظرات اشاعره و معتزله را بيان مي كند و حتي براي اثبات نظر خود استدلال مي كند. اشارات كلامي بيضاوي در ( انوار التنزيل) به تمامي صريح نيست، او گاه مسيله مختلف فيه كلامي را زير الفاظ وعبارات پنهان مي سازد و در واقع به تعريض از خلافي كلامي سخن مي گويد. اگر چه هدف بيضاوي از نوشتن تفسير خود تنها تبيين عقايد كلامي نيست واگر چه او علاوه بر كشاف از تفاسير ديگري چو ن تفسير فخررازي و راغب اصفهاني سود جسته است، اما آن گونه كه خود در مقدمه تفسير اشاره مي كند، بيان آراي مختلف كلامي و تبيين آنچه خود به آن عقيده دارد - و به گفته خود او آن را عاري از اضلال مي داند - از اساسي ترين اهداف اوست.