تحليل اعتباريت ماهيت در حكمت متعاليه

اصالت وجود و اعتباري بودن ماهيت از محوري‏ترين موضوعات حكمت متعاليه است؛ اما در عين حال بايد دانست كه اصيل دانستن وجود و اعتباري شمردن ماهيت، بدين معنا كه واقعيات خارجي مصاديق حقيقي وجودند و ماهيات، محصور در فضاي اعتبار و فرض يا وهم و خيال، ادعايي است كه انديشه آدمي آن را برنمي‏تابد، زيرا چنين باوري انسان را دچار چالش‏هايي مي‏كند كه رهايي از آن‏ها جز با پذيرش قرايتي نو از مسيله اعتباريت ماهيت ميسر نيست. در اين نوشتار تلاش شده است تا سه قرايت و تفسير از كلمات صدرالمتالهين در اعتباريت ماهيت ارايه گردد: 1) ماهيت در محدوده ذات را محصور در فضاي ذهن دانستن و ماهيتي كه لباس وجود بر تن نموده به عين وجود در عالم خارج از ذهن موجود ديدن؛ 2) ماهيت را حد وجود انگاشتن؛ 3) ماهيت را نه حد وجود، بلكه خيال حد وجود پنداشتن. و در نهايت آنچه در اين مقاله به اثبات رسيده اين است كه: تفسير نخست در توجيه واقع نمايي ادراكات حصولي و بحث از ذاتي و عرضي، جوهر و عرض و مقولات دهگانه و وجود كلي طبيعي و غيره منطقي‏تر و متقن‏تر از دو تفسير ديگر است و مي‏توان ادعا نمود كه مقصود از اعتباري بودن ماهيت در كلمات ملاصدرا، ماهيت من حيث هي است و گرنه ماهيتي كه لباس وجود بر تن نموده، در عالم خارج از ذهن آدمي به عين وجود موجود است نه آنكه ماهيت حد وجود و يا خيال حد وجود باشد.