بررسي انديشه سنايي در مورد كلام الهي

كلام الهي، يكي از مباحث بسيار گسترده در علمِ كلامِ اسلامي است كه در قرون اوّليه اسلامي، منازعات و مجادلات فراواني در پي داشت. در آن دوران، علما و دانشمندان، نظريه هاي گوناگوني در باب كلام الهي ارايه مي دادند. حشويه، جهميه، اهل حديث، معتزله و اشاعره هر يك فراخور برداشت ها و براهين خود، نظري ويژه در مورد كلام الهي داشتند. اهل حديث كه خود دو دسته بودند، هر دسته به وجهي كلام الهي را قديم مي دانستند و معتزله آن را حادث. اشاعره كلام الهي را نفسي و لفظي گفتند و كلام نفسي را قديم و لفظي را حادث ناميدند. در اين ميان برخي از شخصّيت هاي معتزلي و اشاعره نظريات ديگري نيز داشتند. به هر صورت بنا به روايتي، ماجراي خلق قرآن و كلام الهي، وجه تسميه علم كلام شد و از آن پس، علمِ اصولِ عقايد و توحيد و يا فقه الاكبر را كلام ناميدند. حكيم سنايي غزنوي(529- 467 هـ) از شاعران، عارفان و متكلّماني است كه انديشه هايِ كلامي خود را در اشعار خويش، بويژه حديقه الحقيقه به وضوح نشان داده و اگر چه زبان شعر و هنر را به كار برده، امّا به نظريات او در باب كلام الهي مي توان پي برد. در اين مقاله ضمن برشمردن آراي و نظريه هاي گوناگون كلامي، منظومه فكري سنايي بوي‍ژه در حديقه الحقيقه مورد بررسي قرار مي‌گيرد و به اين نتيجه مي‌رسد كه سنايي به قديم بودن قرآن اعتقاد دارد و اگرچه داراي ديدگاه مستقلي است اما در مورد قرآن با اشاعره همداستان است.

Quran, the divine word, is one of the basic and outstanding subjects in Islamic scholastic philosophy.It has encountered lots of disputes in early Islamic centuries. In those times philosophers and scholars, put forward different theses on the divine word. Hashvies, Jahmies, Traditionalists, Rationalists, and philosophers of Islam, each in proportion of their own reasoning, considered the divine word from a special viewpoint. Traditionists, divided in two groups, viewed the divine word as eternal. While Rationalistic took it as creatable. Asharites saw the Divine Speech as evil-promting self and verbally and viewed soliloquy as eternal, verbal as creatable. Meanwhile, some rationalists and Asharites have had other insights. However, according to a text, how the Quran was created. is close to philosophical theology. Since then, Dogmatic theology, Divine unity or the greatest Jurisprudence, became philosophical theology. Hakim Sanaee Gaznavi; (467- 529H) is one of poets, theosophers and theologians who has clearly, specially in Hadgat-ol-Hadige, showed his philosophical theological thinking. Through his poems, a Although he has used the language of art, one can find his opinion in this regard. The writer of the essay, while enumerating various ideas about philosophical theology, has tried to find Sanaee’s thoughts and insights on the Divine speech using his Hadigat-ol-Hadige.