سفارش‌هاي عنصرالمعالي در آيين شعر و شاعري، آويزه گوش سعدي

كي‌كاووس بن اسكندر، ملقب به عنصر المعالي از امرا و شاهزادگان زياري در قرن پنجم و صاحب كتاب گران سنگ «قابوس‌نامه»، «پندنامه» يا «نصيحت‌نامه» است. عنصرالمعالي اين كتاب را همچنان كه درمقدمه آن ياد شده، به عنوان دستور نامه‌اي در چهل و چهار باب براي فرزندش، گيلان‌شاه، نگاشته و به زعم خود،راه و رسم درست زندگي را به او پيشنهاد و سفارش داده است. عنصرالمعالي باب سي و پنجم قابوس نامه را به «آيين و رسم شاعري» اختصاص داده و با بهره‌اي كه خود از قريحه شاعري دارد، در نهايت ايجاز به فرزندش سفارش مي‌كند كه اگر خواستي گرد ميدان شعر و شاعري بروي، سعي كن اين گونه رفتار كني. در باب اينكه گيلان‌‌شاه تا چه حدي بدين اندرزها پاي‌بند شده و آنها را به كار بسته؛ آگاهي چنداني در دست نيست. امّا اين سفارش‌ها را دو قرن بعد از عنصر‌المعالي، گويا شيخ اجل، سعدي شيرازي، بيشترآويزه گوش خود كرده و در آفرينش كاخ نظم و نثر خود مطمح نظر داشته است . به گونه‌اي كه مي‌توان آثار سعدي را با مطرح كردن همين سفارش‌ها تا حد زيادي نقد كرد. اين مقاله در پي اثبات ميزان پاي‌بندي سعدي به سفارش‌ها و پيشنهاد‌هاي عنصرالمعالي درآفرينش آثارش است. براي رسيدن بدين منظور پس از بيان چند نكته در مقدمه مقاله، محورهاي اصلي سفارش‌هاي عنصرالمعالي جداجدا نقل خواهد شد و آنگاه با استناد به آثار بازمانده از شيخ اجل و بهره گرفتن از آراي و نظرگاه‌هاي ديگر سعدي پژوهان، مدعاي مقاله تحليل و اثبات خواهد گرديد.

key-Kavus, Eskandarʹs son, known as Onsorol-Maali was one of "Zeyari" dynasty kings and princes who lived in the fifth century and wrote the invaluable book "Qabousnameh", "Pandname" or "Nasihatnameh". Onsorol-Maali has written the book, as he stated in the introduction, as an order to his son "Gilanshah" in forty-four chapters. More specifically, from Onsorol-Maaliʹs viewpoint, the main objective of the book was to teach his son the appropriate way of living and behaving. Onsorol-Moali has allocated thirty-five chapter of "Qabousnameh" to the principles of poetry. Benefiting from the issue of poetry, he advised his son very concisely: Regarding the extent to which "Gilanshah" sticks to these pieces of advice, no information is available. But it seems that these pieces of advice have been followed and practiced by "Sheikh-Moslehodin-Saadi-Shirazi" two centuries after Onsorol-Maaliʹs death and applied in his poetry and prose. Accordingly, Saadiʹs works can be criticized to a great extent in line with these pieces of advice. The present study aims at how well Saadi sticks, to Onsorol-Maaliʹs advice and recommendations in the creation of his works. To fulfill the objective, after a number of points in the introduction, the major principles of Onsorol-Maaliʹs advice are investigated separately. Then, benefiting from the remaining works of "Sheikh-Ajal" as well as other researchers, ideas working on Saadi, the study hopes to bring its tenets home.