مطالعه برخي عوامل بوم‌شناختي، ويژگي‌هاي ريختي، سطح پلوييدي و تركيب هاي اسانسآويشن كرك‌آلود (Thymus pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak) در دو رويشگاه طبيعي استان آذربايجان شرقي

Study on some ecological factors, morphological traits, ploidy levels and essential oil composition of Thymuspubescens Boiss. & Kotschy ex Celak in two natural regions of East Azerbaijan province

به منظور ارزيابي برخي از خصوصيات بوم‌شناختي، ريختي و همچنين تعيين سطح پلوئيدي و شناسايي تركيب‌هاي اسانس آويشن كرك‌آلود (Thymus pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak) دو رويشگاه بستان‌آباد و يام در استان آذربايجان شرقي جهت انجام مطالعات مذكور انتخاب شدند. در اين پژوهش در بهار سال 1387 در مرحله گلدهي، جهت ارزيابي ريختي از هر رويشگاه پنج نمونه كامل گياهي و سرشاخه‌هاي گلدار جهت استخراج اسانس تهيه و به همراه بذر به منظور تعيين سطح پلوئيدي در فصل توليد بذر جمع‌آوري شد. اطلاعات مربوط به رويشگاه‌ها يادداشت‌برداري شد. خصوصيات رويشي و زايشي هر جمعيت مورد مطالعه قرار گرفت و بازده و تركيب‌هاي اسانس گونه مورد مطالعه توسط دستگاه كروماتوگرافي گازي (GC) و دستگاه كروماتوگرافي گازي متصل به طيف‌سنج جرمي (GC/MS) اندازه‌گيري و تعيين شد. به منظور تعيين سطح پلوئيدي، در هر جمعيت حداقل 10 ياخته متافازي نوك ريشه مورد مطالعه قرار گرفت و ضمن شمارش تعداد كروموزوم، سطح پلوئيدي آنها تعيين گرديد. نتايج نشان داد كه ميانگين طول ساقه گلدار، طول و عرض برگ، تعداد گل در گل‌آذين و طول گل‌آذين در جمعيت يام بيشتر از جمعيت ديگر بود. از نظر سطح پلوئيدي، جمعيت بستان‌آباد هگزاپلوئيد (90=x6=n2) و جمعيت يام تتراپلوئيد (60=x4=n2) مشخص گرديد. بازده اسانس رويشگاه بستان‌آباد و يام به‌ترتيب 3/1% و 2/2% بدست آمد. تركيب غالب در اسانس هر دو رويشگاه تيمول مي‌باشد كه به‌ترتيب 6/57% و 9/44% در رويشگاه‌هاي بستان‌آباد و يام مي‌باشد.

In order to evaluate several ecological factors and morphological traits and also to determine ploidy levels and chemical composition of essential oil of Thymus pubescens Boiss. & Kotschy ex Celak two natural habitats, Bostan-Abad and Yam habitats, were chosen in East Azerbaijan province. To study and evaluate quantitative morphological characters, five complete plants and flowering branches were collected from each locality at flowering stage for essential oil extraction. Seeds also were collected in seed production season to study seed characters and chromosome counting. Ecological data of both localities also were recorded. Vegetative and reproductive traits of each population were studied and essential oil of each locality was analyzed by combination of GC-FID and GC-MS. At least 10 mitotic cells of each population were studied to determine chromosome number and ploidy levels. Results revealed that specimens from "Yam" had the longest flowering stems, the largest leaves and flowers, and also the highest number of flowers per inflorescence. Chromosome count results showed that specimens from Bostan-Abad were hexaploid (2n = 6x = 90) and those of Yam were tetraploid (2n = 4x = 60). The total yield of oils based on dry weight was 1.3% and 2.2% (w/w) from Bostan-Abad and Yam, respectively. Thymol was the main valuable phenolic compound similar to most of the species of genus Thymus (Bostan-Abad: 57.6% and Yam: 44.9%).