عوامل شكل دهنده شهرهاي اسلامي ـ تاريخي مسلمانان

عوامل شكل دهنده شهرهاي اسلامي ـ تاريخي مسلمانان

اسلام از سوي بيش تر پژوهشگران به عنوان آييني شهري شناخته شده كه براي عبادت فرد در جمع ارزش خاصي قايل شده است. اگر چه در اين دين تقوا به عنوان اصلي ترين معيار ارزيابي قلمداد مي شود، امّا اين واقعيّت براي همه مبرهن است كه تعليمات اسلام بيش تر در قرارگاه هاي شهري تجربه شده اند. از اين رو، تعجب آور نيست كه اسلام تاكيد ويژه اي بر طرح شهرها در جهت كارايي و پاسخ گويي بيش تر به نيازهاي اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي جامعه داشته است. اين مقاله، رويكردهاي غالب به شهرهاي اسلامي را به منظور تدقيق و همگرايي آن ها به رويكردي جامع و فراگير مورد توجّه قرار داده است؛ به طوري كه همه جوانب تاثيرگذار بر شكل ساختاري شهر را در برگيرد. براي دستيابي به رويكرد مذكور، مرور ادبيات و اسناد مرتبط با موضوع و بررسي محتوايي آن ها مبناي انجام اين مطالعه بوده است. نتايج حاكي از آن است كه نحوه شكل گيري اصول طرّاحي شهر اسلامي ـ تاريخي عمدتاً به ارزش ها و اعتقادهاي فرهنگي اسلام كه ريشه در ماهيّت احكام اسلامي داشته است، بستگي دارد؛ به طوري كه جنبه هاي گوناگون زندگي مسلمانان و از جمله ساخت سكونت گاه ها را نيز تحت تاثير قرار داده است. جداي از اين كه مفهوم شهر اسلامي به عنوان مدلي قابل استناد براي پهنه وسيع سرزمين هاي اسلامي، به دليل عدم پاسخ گوي به تنوّع اجتماعي ـ مكاني آن نقدپذير است، اين مقاله آشكار مي سازد كه ساختار شهر اسلامي ـ تاريخي عمدتاً وابسته به مكان است و لازم است اصول طرّاحي آن از طريق نظم طبيعت به عنوان بستر اوّليه فرم دهي و اعتقادهاي فرهنگي ـ مذهبي و اصول اجتماعي (سازمان اجتماعي) مورد كنكاش قرار گيرد. اين بدان معني است كه رويكرد اجتماعي ـ مكاني در بررسي شهرهاي اسلامي ـ تاريخي قابل توجّه است.