تحليل زباني ـ بلاغيِ مصراعِ «خورد گاوِ نادان ز پهلويِ خويش»

ادبيّتِ پهلوانيْ سرودِ حكيم طوس، شاهنامه، به عنوان متن ادبي ناشي از زبان و بيان هنري ذاتي و لاينفكّ آن است. زبان اثر و شيوه بيان خالق آن ـ كه از ذهن هنرمندانه او سرچشمه ميگيرد ـ گاهي با بازيهاي زباني، موجب «چند معنايي» (POLYSEMY) متن و برداشتها و تفسيرهاي چندگانه از آن ميشود. در جستار حاضر نگارنده، به ياري دانشهاي ادبي به تحليل سبك شناسانه گزارشهاي مختلف شارحان در باب مصراعي از شاهنامه پرداخته است. در غالب شرحها، پيوند معنايي اين مصراع با پاره نخست بيت باديد نيامده و به اين نكته مهم كه لَخت دوم بيت، مكمّل و نتيجه هشدار آشكار پاره نخست آن است، توجّه نشده و يا دريافتي سطحي و ساده، به دور از مفهوم ژرف آن به دست داده شده است. نتيجه بررسيها نشان ميدهد كه در يك لايه معنايي تازه، فرزانه طوس با كاربرد ترفند ادبي استعاره ـ كنايه، دشمن‌ترين و نهاني‌ترين دشمن پهلوانان، يعني خودفريفتگي يا غرور نفس را چونان خصمي خانگي مي‌نماياند؛ حريفي كه جسم قهرمان را در نظر او سخت و صُلب مي‌آرايد تا جان او را به آساني بربايد. فرزانه طوس با اين هشدار از زبان شيرزني كه يكبار سهراب جوان را آزموده و آسيب‌جاي او را دريافته ـ و مباد آنكه اين بار قربانيِ فريفتگي و نازشِ نفسِ غرّار به ستبري اندام و زور بازو گردد ـ ضمن گوشزد كردن اين نكته كه خودپسندي و خودبسندگي زيبنده پهلوان جوانمرد زورمندي چون سهراب نيست بگونه‌اي ظريف از مرگ سهراب بدليل غرور و خامي، به خواننده پيش‌آگاهي (براعت استهلال) ميدهد.

Heroic literature of Wise of Toos (Firdausi) in his epic work, Shahnameh, is originated from its instinctive and integrated aesthetic language and interpretation as a literary text. Language of the work and interpretation technique of its creator- which is derived from his aesthetic mind- sometime may lead to polysemous texts, impressions and multiple interpretations by anagrams (puns). In the present study, by the aid of literal knowledge, we have dealt with stylistic analysis of illustrators’ various reports concerning to a hemistich from Shahnameh. Within the framework of those illustrations, the semantic linkage of the given hemistich has not been considered along the first part of this verse while ignoring this important point that verse second part is the complement and noting result of the first part and or it has been comprehended superficially and simply far from its deep concept. Study results indicate that through a new semantic stratum, Wise of Toos (poet) displays- by application of metaphor- allusion as a literary strategy- the most hidden archenemy of heroes i.e. self- deception or self- delusion like home foe; an opponent which trims hero’s body rigid in his mind in order to rob his life readily. By quoting a warning from a brave woman who has tested Young Sohrab once and found his weak point- and may not be sacrificed this time by delusion and fantasy of his deceitful self for stoutly body and power- as well as underlining this point that pride and self- satisfaction are deserved for a powerful chivalrous champion like Sohrab, Wise of Toos forewarns (premonition) the reader about Sohrab’s death due to his pride and naivety by a delicate style.