خاقاني،مبدع تركيبهاي كنايي با مضامين عرفاني

خاقاني شاعر بزرگ قرن ششم هجري است. ديوان عظيم او مجموعه متنوعي است از علوم و معارف ديني، كلامي، فلسفي، طبي، نجومي، ادبي و عرفاني. او در سرودن شعر عرفاني متاثر از سنايي بوده است و بسان سنايي اشعار زيادي در باب وعظ و زهد و عرفان و تحقيق دارد. هر چند كه ديوان خاقاني، مثل مثنوي مولانا و منطق الطير عطار و حديقه سنايي، اثر صرف عرفاني نيست، ولي خاقاني در آن ، از مضامين و مفاهيم و اصطلاحات عرفاني بهره جسته است. شگرد بهره گيري شاعر متاثر از سبك فردي اوست؛ بدين معني كه او در آن حيطه به ابداع تركيبهاي اضافي كنايي با مضمون آفريني تازه و ناب پرداخته است. در اين شگردِ ابداع تركيب و مضمون، بيشتر همّ شاعر، معطوف به محور افقي بيت و قصيده بوده است و مثل منظومه هاي عرفاني ديگر، مفاهيم عرفاني را بصورت طولي و گسترده تبيين نكرده است. اين امر علاوه بر اقتضاي جبري شكل قصيده، برگرفته از سبك فردي شاعر است، كه در آن ميكوشد با مفاهيم و اصطلاحات و تعبيرات عرفاني، تركيبهاي بديعي بسازد و مخاطب را متوجه و مستغرق هنر شخصي خود گرداند.

Khaghani is the great poet in twelfth century. His huge poetic collection comprises various groups of religious, theological, philosophical, medical, astronomical, literary and mystic sciences and teachings. In versification, he was influenced by Sanaei and versified a lot of poems about admonishment, hermetic, mystic and research topics like him. Although like Molana’s Spiritual Couplets (Masnavi- E- Manavi) and Attar’s Conference of the Birds (Manteq- Al- Tayr), Khaghani’s poetic collection is exclusively a mystic work, but in this book, Khaghani has been benefited from mystic implications, concepts and terms. Poet’s utilization technique is influenced by his individual style; namely, in this work, he has innovated allusive case compositions with new and pure implication. In this technique of innovating composition and implication, poet’s effort has been focused further on verse horizontal axis and ode and it has not interpreted mystic concepts linearly and widely like other theosophical poetic collections. In addition to deterministic expedience of ode form, this is derived from poet’s individual style where he tries to make rhetoric compositions by mystic concepts, terms and interpretations and draw audience’s attention toward his personal art, submerging him/ her in it.