سير تطوّر واژه «ادب» «در سه قرن اول هجري»

«ادب» در عرف عرب جاهلي عادات و رسوم نيكو به شمار مي‌رفته كه چنين تفكري از ميراث و تبار گذشته به يادگار مانده است. اين رسوم و عادات به صورت سنت‌هايي در مي‌آيد كه از نظر اجتماعي و فرهنگي نيكو و پسنديده به حساب مي‌آيد و به آنها نام «ادب» اط8اق مي‌گردد. از آن جايي كه ياد دادن و تعليم و تربيت بسيار مهم شمرده مي‌شد لذا كلمه ادب بر كليه معارف (به جز معارف ديني) اطلاق گرديد. در اين جا لفظ تعليم و تاديب به صورت مترادف به كار برده مي‌شدند. پس از اسلام معني ادب همچنان بر اساس معني دوره جاهلي به كار مي‌رفت، يعني شيوه رفتار و حُسن اخلاق و نيز داشتن اطلاعات و معارف اجتماعي. تازيان با اقوام ديگر مي‌آميزند و اين آميزش خاصه در قرن سوم هجري و با روي كار آمدن تمدن اسلامي در بغداد صورت مي‌پذيرد. در اين روزگار حوزه معني ادب گسترش مي‌يابد و بر انواع علوم و فنون و صنايع و پيشه‌ها و ورزش‌ها نهاده مي‌شود جز امور شرعي گاهي «ادب» و جمع آن «آداب» به مواردي مربوط مي‌شد كه شناخت آنها براي جامعه ضرورت داشت مانند «ادب‌الكاتب» يعني فنوني كه براي صنعت دبيري به كار مي‌رود. آداب طعام و آداب سفر و آداب درس و بحث از آن جمله‌اند. در سه قرن اوليه «ادب» در معني راه و رسم زندگي به كار مي‌رفته و همراه با آن نكته‌هاي ظريف و بديع، لطيفه‌ها، نادره‌ها و ظرافت را نيز «ادب» نام مي‌نهادند و كسي كه در اين حوزه اطلاعات داشت و مردم را سرگرم مي‌كرد، او را اديب مي‌خواندند و در نهايت در اواخر قرن سوم ادب براي اطلاعاتي استفاده مي‌شد كه مربوط به لغت و معني بود. گرچه در قرون پنجم و ششم، ادب صرفاَ براي علم صرف و لغت و بيان به كار مي‌رفت. اما تغيير معني ادب در طي قرون متمادي نشان مي‌دهد كه دگرگوني‌هاي معنايي با سرگذشت تحولات اجتماعي يك قوم، وابسته بوده است.

The research Tries to find out the Transformation in meaning of the trem “Adab” which in Persian language, has become the base of the word Literature. During the Primary Centuries. There have been many changes on this word. Dictionaries couldn’t be useful and didn’t offer any information. because they had written a few in this concern. Refering to the old texts has made the concept clearer. The inquiry Pertaining to the term “Adab” Shows that the meaning which were common during the primary three Centuries are different to what is understood today. In the first Centuries “Adab” meant customs and necessary information but in course of the time it applied for all humanism exept divinities. In the third Century “Adab” refered to all Sciences arts, and the Arabic grammare as well. Later on it was used for calture and the way to treat others in the Society