عقل و تقابل آن با عشق و جنون در مثنوي و غزليات شمس

Wisdom in Contrast with Love and Madness in Masnavi and Shams Sonnets

يكي از مضامين عرفان سازي كه از دير باز در پهنه ادب عرفاني فارسي مطرح بوده و باعث شكل گيري آثار بديعي در اين زمينه گرديده است، موضوع عقل وتقابل وتعارض آن با عشق وجنون عارفانه يا مكتب مشايي ارسطويي (فلسفه واستدلال) با مكتب اشراقي افلاطوني (عرفان و شهود) است.عقل وخردي كه عارف شاعري، همچون مولانا با آن در افتاده است ،و در دو اثر ماندگار خود؛يعني: مثنوي وغزليات شمس به تحقير ونكوهش آن مي پردازد، عقل يوناني است كه پيرو نفس وخيال بوده و به مانند حجاب ومانعي در راه رسيدن به سر منزل مقصود است وبه تعبير خود مولانا:«عقل جزوي است كه منكر عشق است» و منظور از آن عقل كلّي نيست كه در آيات وروايات ديني و در سخنان عرفايي همچون مولانا، با عنوان «عقلِ عقل» مورد تمجيد وتكريم فراوان واقع گرديده است. اين مقاله به بحث و بررسي در زمينه تقابل وتعارض چنين عقلي با عشق وجنون عارفانه در مثنوي وغزليات شمس، همراه با ذكر شواهدي از ديگر اشعار و متون عرفاني پرداخته است.

A long-time existing subject in Persian mysticism, which has formed innovative works, is wisdom and its contrast with mystical love and madness or the contrast of /Aristotelian peripatetic school (philosophy and reasoning) with the platonic Eshragi school (mysticism and intjiition). The wisdom which is confronted, and humiliated, by a mystic poet like Molana in his two eternal works, i.e. Masnavi and Shams Sonnets, is Greek wisdom which follows self and dream, acting as an obstacle in reaching the destination, and in Molanaʹs words, "It is the incomplete love which denies love." This does not refer to the complete wisdom, bearing the title of "wisdom of wisdom," which has been admired and praised in religious verses and sayings and m the works of some mystics such as Molana. This paper, by referring to other mystical poems and texts, tries to examine the contrast between such wisdom and mystical love and madness.