نظريه‌ها و آراي در باب نسبت علم و دين؛ مقدمه‌اي بر پژوهش درباره امكان علم ديني

نظريه‌ها و آراي در باب نسبت علم و دين؛ مقدمه‌اي بر پژوهش درباره امكان علم ديني

يافتههاي كيهانشناختيِ نيكلاس كپرنيك در قرن شانزدهم، آغاز مهمترين كشاكشها ميان علم و دين در غرب مسيحي بود، اما با توجه به بسط علم مدرن در سراسر كره خاكي، رابطه علم و دين با صورتبنديهاي جديد و متنوعي شكل گرفته است. در اين مقاله، در بخش ابتدايي، به تشريح سير تاريخي منازعات ميان علم و دين پرداخته ميشود. اين مسيله، در قرن شانزدهم و هفدهم، از نجوم و كيهانشناسي آغاز شد و در قرن هجدهم، فيزيك نيوتني عمق آن را بيشتر نشان داد. قرن نوزدهم، قرن زيستشناسي و انديشه تكامل است كه منازعه ميان علم و دين را به حادترين صورت خود تبديل ميكند. در قرن بيستم، از سويي انگارههاي فلسفيِ گذشته در صورتبندي رابطه ميان علم و دين مورد ترديد فرار گرفت و از سوي ديگر، يافتههاي علمي، بالاخص در فيزيك كوانتوم، قطعيت تضاد ميان علم و دين را تعديل نمود. بسط علم مدرن، جهان اسلام را نيز درگير صورت جديد اين منازعه كرد. در اين مقاله، پس از مروري تاريخي بر اين مسايل، به تكميل و مستندسازي سنخشناسيِ جان اف هات (1385) در «علم و دين: از تعارض تا گفتوگو» پرداخته ميشود. در اين اثر، رابطه ميان علم و دين در قرن بيستم، در چهار رويكرد تعارض، تمايز، تكميل و تاييد بررسي شده است و در مقاله حاضر به رويكرد جديدي كه علم را با عمل اجتماعي پيوند ميزند، نيز توجه خواهد شد.

The cosmological findings of Nicolas Copernicus in sixteenth century marked the beginning of conflict between religion and science in the Christian West, but with the spread of modern science across the globe the relationship between science and religion has emerged in new and diverse formulations. In the first place, the present paper discusses the history of conflicts between science and religion. This issue began with astronomy and cosmology in the sixteenth and seventeenth centuries and in the eighteenth century the Newtonian physics demonstrated its depth more than ever. The nineteenth century is the period of biology and the notion of evolution that turned the conflict between science and religion into its severest form. In the twentieth century, on the one hand, the old philosophical propositions in the formulation of relationship between science and religion were doubted and, on the other, scientific findings, particularly in quantum physics, moderated the certainty of conflict between science and religion. The spread of modern science engaged the world of Islam in the new form of this conflict. After a historical review of these issues, attempts have been made in the present article to complete and document the typology of John F. Haught (1995) presented in his book, “Science and Religion: From Conflict to Conversation”. In this book Haught discusses the relationship between science and religion in four types, that is, conflict, distinction, completion and affirmation. Also a new approach in which science is linked to social action will be discussed in the present paper.