اندازه‌گيري كارايي فني و بهره‌وري مجتمع‌هاي پتروشيمي ايران (1380 الي 1386)

Measuring Technical Efficiency and Productivity of Iranian Petrochemical Plants Over the Period 2002 to 2008

اندازه‌گيري كارايي فني و بهره‌وري مجتمع‌هاي پتروشيمي ايران (1380 الي 1386) علي امامي ميبدي دانشيار دانشكده‎ي اقتصاد دانشگاه علامه طباطبايي emami@atu.ac.ir زهرا كريميان* كارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه شهيد بهشتي karimian.economy@gmail.com محمد حسين رحماني صفتي كارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه شهيد چمران mohammadhosein.rahmani@yahoo.com تاريخ دريافت: 23/1/89 تاريخ پذيرش: 6/6/89 چكيده پتروشيمي به عنوان يكي از بخش‎هاي اصلي صنعت نفت، از جمله صنايع مهم و مادر در ايران است. اين صنعت به عنوان يكي از گزينه هاي مهم صادرات غيرنفتي در جهت شكوفايي اقتصادي كشور، توسعه، بومي كردن فناوري و گسترش صنايع جانبي اعم از صنايع پايين دستي و يا صنايع تامين كننده ي نيازهاي فني‌، مهندسي و تحقيقاتي در كشور نقش اساسي دارد، بنابراين با توجه به اهميت صنعت پتروشيمي و كمياب و تجديدناپذير بودن مواد اوليه‎ي مورد استفاده در اين صنعت، هدف اين مقاله ي تجربي اندازه گيري كارايي فني و بهره وري مجتمع‎هاي پتروشيمي در ايران با استفاده از روش تحليل فراگير داده ها و شاخص مالم-كوييست است. نتايج نشان داده است كه متوسط كارايي فني مجتمع هاي پتروشيمي تحت فرض بازده‎ي ثابت و متغير نسبت به مقياس در خلال سال هاي 86-1380 به ترتيب برابر 7/55 و 4/64 درصد است. مجتمع هاي پتروشيمي برزويه و خوزستان به ترتيب با 100 و 4/4 درصد بالاترين و پايين ترين كارايي فني در بين مجتمع هاي پتروشيمي را دارا هستند. رشد بهره وري همه‎ي مجتمع‎هاي مورد نظر در خلال سال هاي 86-1380 به طور متوسط 7/34 درصد است، كه دليل آن رشد 3/18 درصدي در تكنولوژي و رشد 9/13 درصدي در كارايي فني مي‎باشد، بنابراين تغييرات تكنولوژيكي، تاثيرگذارترين عامل در تغييرات بهره وري است. طبقه بندي JEL: C61, D24, Z19 كليد واژه: تحليل فراگيرداده ها، كارايي فني، بهره وري، شاخص مالم كوييست، مجتمع هاي پتروشيمي

The petrochemical industry as a principal component of the oil sector is an important, basic industry in Iran. This industry has a critical role in Iranʹs economic development and diversification away from oil, given the opportunities it offers for internalizing technology and expansion of associated industries, both as suppliers and as users of its products. This is why the current study assesses technical efficiency and productivity in petrochemical plants in Iran utilizing the DEA method and Malmquist Index. The results indicate that under assumption of constant returns and variable during years 2002-2008, the average value of technical efficiency of petrochemical plants were 55.7 and 64.4 percent respectively. The Borzouye and Khouzestan plants, respectively with 100 and 4.4 percent, have the highest and lowest technical efficiency amongst Petrochemical plants. The average productivity growth in the selected petrochemical plants was equal to 34.7 percent during years 2002-2008, with 18.3 percent of the growth due to improvements in technology and 13.9 percent due to improvements in technical efficiency. It is thus clear that the most important factor making for increasing productivity is technological change.