رابطه ي دماهاي فرين پايين فراگير دوره‌ي سرد آذربايجان با الگوهاي گردشي تراز 500 هكتوپاسكال

رابطه ي دماهاي فرين پايين فراگير دوره‌ي سرد آذربايجان با الگوهاي گردشي تراز 500 هكتوپاسكال

در اين تحقيق دماهاي فرين فراگير پايين دوره سرد سال منطقه آذربايجان با استفاده از شاخص «انحراف نرمال شده‌ي دما» تعيين و بر اساس شاخص مذكور 80 مورد دماي فرين فراگير براي مطالعه انتخاب شده است. براي شناسايي الگوهاي گردشي به وجود آورنده‌ي دماهاي فرين 80 روزه، ماتريسي به ابعاد 80 روز در 943 گره، از داده‌هاي ارتفاع ژيوپتانسيل تراز 500 هكتوپاسكال در مختصات جغرافيايي 0 تا 100 درجه طول شرقي و 15 تا 70 درجه عرض جغرافيايي شمالي تشكيل گرديد. تحليل خوشه‌اي وارد از ماتريس مذكور منجر به شناسايي 7 الگوي گردشي موثر بر ايجاد دماهاي فرين شد كه از ميان الگوهاي ياد شده الگوي گردشي شماره 1 با فراواني 24 روز از 80 روز انتخابي با 30 درصد سهم، بيشترين سهم و الگوي شماره 6 با فراواني 3 روز از 80 روز و با سهم 75/3 درصد كم‌ترين سهم را در ايجاد دماهاي فرين منطقه آذربايجان داشته‌اند. بررسي وضعيت ارتفاع ژيوپتانسيل تراز 500 هكتوپاسكال در طي 80 روز مورد مطالعه نشان مي‌دهد كه دماهاي فرين منطقه آذربايجان تحت تاثير آرايش توپوگرافي تراز 500 هكتوپاسكال قرار مي‌گيرند. مسير وزش و ريزش هواي سرد به منطقه آذربايجان تحت تاثير و هدايت توپوگرافي تراز 500 هكتوپاسكال، هواي سرد و سنگين عرض‌هاي بالاي جغرافيايي را به منطقه آذربايجان انتقال مي‌دهد و موجب ايجاد دماهاي فرين مي‌شوند. در 7 الگو از 8 الگوي گردشي شناسايي شده عامل انتقال و ريزش هواي سرد از عرض‌هاي بالاي جغرافيايي به منطقه آذربايجان، فرودهاي بلند و در الگوي گردشي شماره 6 ناوه عميقي است كه مانند يك سردچال جوي باعث استقرار و استمرار هواي سرد بر روي منطقه آذربايجان شده و دماهاي فرين توليد مي‌كند. با توجه به نقش وزش سرد در كل 80 روز انتخابي براي مطالعه، معلوم گرديد كه سرماها يا دماهاي فرين مذكور همگي از نوع فرارفتي يا انتقالي بوده و حتي يك روز سرماي تشعشي در ميان 80 روز مورد مطالعه مشاهده نگرديد.

In this paper we have determined the widespread low extreme temperatures of cold periods in Azerbaijan region using Normalized Temperature Deviation Index (NTDI). With an emphasis on (NTDI) 80 low extreme temperature days were selected for the study. For the recognition of circulation patterns that generate extreme temperatures in these 80 days, we made an 80-day matrix having 943 nodes from the geo-potential height data in 500 hpa and 0-100 degrees longitudes and 15-70 degrees of latitudes. Ward cluster analysis of the matrix led to the recognition of 7 circulation patterns influencing the creation of extreme temperatures. Among these patterns, the No. 1 circulation pattern with the 24-day frequency (out of 80 days) having 30% of contribution i.e., the highest contribution, and pattern No. 6 with a 3 day frequency (out of 80 days), having the 3.75% of contribution showed the lowest contribution in the creation of extreme temperatures in Azerbaijan. The study of geo-potential elevation in 500 hpa contours during 80 days indicate that extreme temperatures of Azerbaijan are affected by topographic patterns of 500 hpa contours. Wind direction and the spell of cold air to the area also in harmony with the same contour patterns leads to the movement of cold heavy air of higher latitudes to the area of study and thereby, the creation of extreme temperatures. Out of 8 known circulation patterns that transfer the cold air from higher latitudes to the Azerbaijan area, in 7 patterns the long plunges are observed and in the circulation pattern No. 6 there exists a deep cyclone that acts like a cold depression and establishes the stability of cold air continuation over the area and therefore, make extreme values in temperature. Paying attention to the role of cold winds in 80 selected days for the study it became clear that coldness or the extreme cold temperatures in this area were resulted from downward movement or the transfer of the cold air while even one radiation coldness was not observed in the whole 80-day study period.