مرکز منطقه ای اطلاع رساني علوم و فناوري - تحليل و ارزيابي عوامل آسيب‌پذيري شهر در ‌برابر زلزله

چكيده فارسي :

تحليل و ارزيابي عوامل آسيب‌پذيري شهر در ‌برابر زلزله - نمونه موردي : منطقه 4 تهران علي زنگي آبادي*، حميدرضا وارثي**، حسين‌‌درخشان*** *دانشيار جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، گروه جغرافيا، دانشگاه اصفهان، ايران. ** استاديار جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، گروه جغرافيا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران. ***نويسنده مسيول: دانشجوي دكتراي جغرافيا و برنامه‌ريزي شهري، گروه جغرافيا، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ايران. Email : h_derakhshans@yahoo.com وصول مقاله: 12/4/89 پذيرش مقاله:10/6/89 چكيده مقدمه: امروزه در نگرش‌هاي نوين برنامه‌ريزي مديريت بحران‏، مديريت ريسك بحران به عنوان نگرش برتر مورد توجه است. در اين نگرش، رويكرد به زلزله از خطر، به آسيب‌پذيري و از واكنش، به پيش كنش و از يك پديده يك بعدي، به يك مقوله همه جانبه تغيير يافته است. از اين رو در بررسي و تصميم‌گيري درخصوص مسايل همه‌جانبه‌اي همچون زلزله كه پيامدهاي آن تمام جوانب شهر را در برمي‌گيرد، لازم است مجموعه‌اي از عوامل با در نظر گرفتن اهميت هر يك از آنها لحاظ شوند. با توجه به اين موضوع در اين پژوهش، رويكرد تحليل چند عاملي مورد توجه قرار گرفته است. روش‌ها: در اين تحقيق به تحليل ارتباط بين شاخص‌هاي برنامه‌ريزي شهري با عوامل موثر در آسيب پذيري در برابر زلزله براي منطقه 4 تهران پرداخته مي‌شود. براي رسيدن به اين منظور از مدل تحليلي فرايند سلسله مراتبي به عنوان مدل اصلي استفاده شده است. همچنين قابليت‌ها و تكنيك‌هاي تحليلي نرم‌افزار GIS مانند همپوشاني لايه‌ها مورد استفاده قرار گرفته است. يافته‌ها: علاوه بر تاثير عوامل كالبدي و محيطي، شاخص‌هاي مديريت بحران نظير وجود اماكن اسكان موقت و نزديكي به ايستگاه‌هاي آتش‌نشاني هم در آسيب پذيري شهر در برابر زلزله موثر بوده است. درضمن تاثير‌گذاري عوامل اجتماعي و اقتصادي از جمله تراكم خالص مسكوني، تراكم جمعيتي و دسترسي به زيرساخت‌هاي شهري را هم نمي‌توان انكار كرد. نتيجه‌گيري: اين پژوهش نشان داد كه علاوه بر عوامل محيطي (زمين ساختي) يا كالبدي، عوامل ديگري هم مانند عوامل اجتماعي و اقتصادي در افزايش خسارات ناشي از زلزله تاثير دارند. كلمات كليدي: آسيب‌پذيري شهري، زلزله، فرايند تحليل سلسله مراتبي (AHP)، مديريت بحران، منطقه 4 تهران. Analysis and Assessment of Vulnerability factors in the city against Earthquake (Case Study: Tehran district 4) Zangi Abadi A, Associate Professor of Geography and Urban Planning, Department of Geography, University of Isfahan, Iran Varesi H, Assistant Professor of Geography and Urban Planning, Department of Geography, University of Isfahan, Isfahan, Iran Corresponding Author: Hossein Derakhshan, PhD student of Geography and Urban Planning, Department of Geography, University of Isfahan, Isfahan, Iran Email: h_derakhshans@yahoo.com Received: 2010-07-03 Accepted: 2010-11-06 Abstract Background It is necessary to consider and to analyze a set of key factors with effective performance due to review and decision-making about important and comprehensive issues such as earthquake which involves all aspects of the city. So, Analytic Hierarchy Process (AHP) model was used in this study. Methods This study analyzed the relationship between urban planning criteria and effective factors in earthquake vulnerability in Tehran district 4. To achieve this purpose, the Analytic Hierarchy Process (AHP) as the original model and GIS as overlapping layers were used in this study. Findings In addition to the impact of physical and environmental factors, crisis management factors such as temporary housing and proximity to the fire stations have been effective in causing vulnerability of the city against earthquake. Additionally, social and economic factors had influence on the vulnerability of the city including net residential density, population density and access to urban infrastructures. Conclusion According to this study, besides environmental (tectonic) or physical factors, other factors such as social and economic increased earthquake damage. Key words: urban vulnerability, earthquake, Analytic Hierarchy Process (AHP), crisis management, district 4 of Tehran