مقايسه گسترش مكاني اقليم هاي خشك و نيمه خشك در ايران طي دوره 2005-1976

Comparison of spatial spreading of arid and semi-arid climates in Iran during 1976-2005

براساس تعريف كنوانسيون سازمان ملل متحد براي مهار بيابانزايي « بيابان زايي به معني تخريب سرزمين در مناطق خشك، نيمه خشك و خشك نيمه مرطوب به علت تغييرات آب و هوايي و فعاليت هاي انساني است. همچنين براساس اين كنوانسيون مناطق خشك، نيمه خشك و خشك نيمه مرطوب مناطقي هستند كه در آن نسبت بارندگي به تبخير و تعرق بالقوه در محدوده 05/0 تا 65/0 قرار گيرد. داده هاي مربوط به دو عامل ميانگين دماي سالانه و جمع بارش سالانه 45 ايستگاه هواشناسي سينوپتيك براي يك دوره 30 ساله (2005- 1976) از سازمان هواشناسي كشور اخذ گرديد. در اين تحقيق براي مطالعه و بررسي گسترش مكاني اقليم هاي خشك و نيمه خشك ايران به عنوان اولين حلقه تاثيرگذار در گسترش و تشديد بيابان زايي از شاخص زيست اقليم يونيپ (UNEP) بهره گرفته شد. به طوري كه دوره 30 ساله مورد مطالعه، به سه زير دوره 10 ساله تقسيم گرديد. سپس براي هر زير دوره با استفاده از شاخص مورد نظر، نقشه هاي پهنه‌بندي اقليم ها تهيه گرديد و در نهايت با منهاكردن نقشه ها از يكديگر، تغييرات رخ داده در گسترش مكاني اقليم‌هاي خشك و نيمه‌خشك ايران مورد بررسي و مطالعه قرار گرفت. براساس نقشه هاي تهيه شده براي سه زير دوره مورد مطالعه مشاهده شد كه بيشترين گسترش مكاني اقليم هاي خشك و نيمه خشك در دهه سوم روي داده است. به نحوي كه از لحاظ مكاني نيز شديدترين تغييرات ابتدا در غرب و شمال غرب ايران و بعد در جنوب شرق ايران مشاهده شد. به طوري كه در غرب و شمال غرب ايران جايگزين شدن اقليم نيمه خشك به جاي اقليم خشك نيمه مرطوب و نيمه‌مرطوب به وضوح قابل مشاهده است. در جنوب شرق ايران هم شاهد گسترش اقليم فراخشك در جهت مداري و نصف النهاري بوده ايم. براساس نتايج مطالعات محققان مشاهده گرديد كه گسترش اقليم فراخشك به دليل خشكسالي هاي رخ داده در دهه سوم و گسترش اقليم نيمه خشك در غرب و شمال غرب ايران علاوه بر خشكسالي فراگير، تغييرات اقليمي روي داده در برخي عاملهاي اقليمي بوده است.

On the basis of definition of United Nation Convention on Combating Desertification: "desertification is land degradation on arid, semi-arid and sub- humid arid regions by reason of climate change and human activities". Also on the basis of this Convention, arid, semi-arid and sub-humid arid regions is regions that quotient between precipitation with potential evapotranspiration is approximately 0.05 to 0.65. Annual temperature averages and total annual precipitation from 45 synoptic meteorological stations for a 30 years period (1976-2005) has been collected the Meteorological Organization of Iran. In this paper for study of spatial spreading trend of arid and semi-arid climates of Iran of bioclimatic index of UNEP (United Nation Environment Programme) were used. Thirty years period divided to three subgroups: (1976-1985), (1986-1995) and (1996-2005). Then for each subgroup provided zoning maps and finally zoning maps were subtracted from each other. Results showed that: (1) The most spatial spread of arid and semi-arid climates observed in third decade and (2) The most severe changes of spatial climate observed in west and north-west and south-east of Iran, respectively.