تعيين و اولويت بندي پهنه‌هاي مناسب پخش سيلاب براي تغذيه‌ي قنات‌ها، چاه‌ها و چشمه‌ها در مناطق خشك (مطالعه‌ي موردي: حوزه آبخيز ميانكوه يزد)

Determining and Prioritizing of flood spreading suitable sites for qanats, wells and springs recharging in arid regions

در مناطق خشك و نيمه خشك، اگر خشكسالي رخ دهد، اهميت پخش سيلاب ‌ها و استفاده بهينه از آنها دو‌چندان مي‌گردد. هدف، تعيين پهنه‌هاي مناسب پخش سيلاب براي تقويت آب قنات‌ها، چاه‌ها و چشمه‌ها در مناطق خشك با فنون ارزيابي چند‌معياره‌مكاني GIS براي مقابله با بحران خشكي و خشكسالي است. از اين‌رو، حوزه‌ي آبخيز ميانكوه در جنوب يزد با مساحت 618 كيلومتر‌مربع، انتخاب شد. در اين مطالعه عوامل مكاني اقتصادي همچون نزديكي به جاده، روستا، قنات، چاه و چشمه در‌نظر گرفته شد. همچنين عوامل و محدوديت‌هاي مكاني طبيعي مثل تراكم پوشش‌گياهي، زمين‌ريخت‌شناسي ‌، كاربري اراضي و درجه شيب نيز دخالت داده شد. به طوري كه در روش ارزيابي چند معياره مكاني، عوامل با استفاده از روابط مربوط استانداردسازي بولين و فازي شدند. وزن عوامل نيز با روش رتبه‌بندي مشخص گرديد. در مرحله‌ي بعد تلفيق لايه‌ها با طراحي درخت‌واره و زبان برنامه‌نويسي‌ ويژوال در محيط GIS انجام شد كه نتيجه‌ي آن، نقشه‌ي شاخص مركب با ارزش‌هاي فازي (از صفر تا يك) بود. در نتيجه، منطقه‌ي مناسب پخش سيلاب با ارزش‌هاي نزديكتر به يك، مساحتي معادل 02/15 كيلومتر‌مربع و هر سه اولويت 43/2 درصد از مساحت حوزه را شامل مي‌شوند. اين منطقه هم‌پوشاني مناسبي با منطقه‌ي اجراشده‌ي طرح پخش سيلاب داشت‌‍؛ بنابراين كاربرد روش مزبور در تشخيص سريع و دقيق پخش سيلاب براي مناطق مشابه در كشور توصيه مي‌گردد.

Flood spreading will be more important and critical if drought occurred in arid and semi arid regions. Object is determination and prioritizing of flood spreading suitable sites for qanats, wells, and springs recharging in arid regions by using spatial multi criteria methods and GIS to combat with aridity and drought critic. Miankouh watershed in south of Yazd with 618 Km2 was selected as study area. In this study spatial economical factors such as proximity to road, qanat, well and spring were considered. Spatial natural factors and constraints such as vegetation cover density, geomorphology, land use and slope were interposed in the tree model. In spatial multi criteria evaluation method, factors were standardized through Boolean and fuzzy logics. Factor weights determined with ranking method. In next step with tree model and visual programming layers were combined in GIS environment that its result was composite index map (CIM) with fuzzy values. As a result, suitable region for flood spreading with values near to one were consisted areas with 15.02 km2 and all three priorities 2.43% of whole area in the watershed. This district had suitable common cover with region implemented flood spreading project. So, this method is recommended for determining suitable flood spreading sites in the same watershed areas.