تحليلي جامعه‌شناختي از تناقضات فضايي و اجتماعي توسعه شهري

تحليلي جامعه‌شناختي از تناقضات فضايي و اجتماعي توسعه شهري

در دوران اخير محيط‌هاي شهري به كانون ظهور اشكال گوناگون تناقضات فضايي و اجتماعي تبديل شده‌اند و نيز در شهرها شاهد توسعه شرايطي پر از ابهام در بعد اجتماعي و يا نارسايي در عملكرد فيزيكي هستيم. به ويژه كلان‌شهرها در دنياي كنوني به دليل تراكم مشكلات ناشي از سازمان و عملكرد بخش‌هاي منفك دروني آن به مكان شكل‌گيري انواع تعارضات تهديدكننده حيات شهرنشينان تبديل شده‌اند. از زمان ظهور شهرهاي بزرگ، نگراني از خطرهاي دروني فزاينده آن‌ها توجه بسياري از انديشمندان اجتماعي و شهري را به‌خود جلب نموده است. در ‌اين ميان كلان‌شهرهاي كشور ما نيز به دليل عقب‌ماندگي ساختاري و فقدان برنامه‌ريزي و نيز رويكرد ناصحيح در توسعه شهري دچار سرنوشتي شده‌اند كه بسياري از ديگر شهرهاي بزرگ جهان بدان مبتلا هستند. تجربه جهاني توسعه شهري نشان مي‌دهد كه رشد فوق‌العاده جمعيت شهري و در كنار آن افزايش زيرساخت‌هاي فيزيكي و در نهايت فعاليت عقلاني آن‌گونه كه اقتضاي مي‌نمايد نتوانسته است مانع شكل‌گيري تعارضات قابل پيش‌بيني در عرصه‌هاي مختلف فضايي و اجتماعي گردد. با استفاده از رويكرد جامعه‌شناختي شهري مطالعه پديده توسعه و عمران شهري از يك سو و ظهور عوارض و ناهنجاري‌هاي كاركردي به ويژه در بعد اجتماعي و فرهنگي از سوي ديگر موضوعي است كه‌اين مقاله درصدد بررسي آن است. به عبارت ديگر، هدف از‌ اين بررسي ترسيم چشم‌انداز جامعه‌شناختي تناقضات شهري در چارچوب تعارض توسعه عمراني شهري در ارتباط با توسعه اجتماعي و فرهنگي آن است. تلقي توسعه شهري در مقياس منحصراً كالبدي مقوله است كه سال‌هاست مورد ترديد است و در عوض توسعه توامان كالبدي، فرهنگي و اجتماعي به‌عنوان ابزار كار برنامه‌ريزي مورد توجه مي‌باشد.‌ اين مقاله تلاش دارد تا با طرح ديدگاه اجتماعي، چگونگي تحليل و بررسي تناقضات كنوني حيات شهري در ابعاد جامعه‌شناختي آن را در كانون مطالعه قرار دهد.

In recent years, city environments have turned into platforms of various forms of socio-spatial contradictions. The unbalanced city growth, the increase in causes of social anomies and an incoherent physical integration are seen as the main sources for the creation of such contradictions. Particularly, in cases of current world metropolises, due to an increase in problems caused by the dys-function of city’s internal systems, these places have more visibly turned into places of different forms of urban contradictions. Rising complexities in urban life accompanied by a lake of adequate urban integrity have had a great impact on the culture and behavior of residents. Since the rise of great cities in the world, there has been a growing fear over the increase of these social-spatial contradictions. The issue has therefore attracted the attention of many social and urban scientists. In the particular case of ‘large cities’ in Iran, due to an underdeveloped structure and a lack advanced urban planning, cities are faced with the above-mentioned conditions. The history of city development has shown such pattern. Continuing cases of growth in large urban population, as well as the increase of the physical infrastructure and rational activities have not prevented the formation of urban contradictions in social and spatial contexts. Through the use of urban sociology, this paper aims to study the phenomenon of city development from one hand and the rise of urban problems and functional abnormalities (in particular, the case of the social and the cultural) on the other. In other words, the paper aims to shape a sociological urban contradiction perspective in the framework of urban development conflicts in relation with socio-cultural development. Understanding ‘city growth’ in terms of structural development only is something that has been doubted for years. Instead more emphasis is now given to a co-development or mutual growth of structure, culture and society as tools of city planning. The article brings an analytical urban sociological perspective to different aspects of existing urban contradictions.