نگاهي به عرف در فقه و حقوق اسلامي بايسته‏ها و آسيب‏ها

نگاهي به عرف در فقه و حقوق اسلامي بايسته‏ها و آسيب‏ها

عرف، پديده‏اي نيست كه با پيدايش اسلام كشف شده باشد، بلكه همان روش و سلوك مستمر ميان مردم است كه فقه و حقوق اسلام، در برخي موارد مُهر تاييد بر آن زده و بعضي را هم مردود دانسته است. با وجود اين، از اسناد اصلي و كاربردي براي كشف مفاهيم و معاني، تلقّي مي‏شود. عرف از ابزارهايي است كه مجتهد براي استنباط حكم شرعي استفاده مي‏كند. نيز از پديده‏هاي بحث‏برانگيز و متغير فقه و حقوق شيعه و اهل سنت است كه باعث تحول و دگرگوني در برخي موضوعات احكام و قوانين جامعه مي‏شود. از اين‏رو، فقيه براي به دست آوردن حكم يك پديده عرفي، بايد مسايل و شرايط مستحدث اجتماع را مورد دقت قرار دهد تا پويايي فقه شيعه محفوظ بماند. اين مقاله با روش كتابخانه‏اي و مراجعه به كتب فقهي و حقوقي توانسته است مباحث مهم عرف را تجزيه و تحليل كند و ضرورت‏هاي آن را بازگو نمايد. در نهايت نيز يافته است كه در بعضي موارد عرف با سيره و عادت اشتباه گرفته مي‏شود، اجتماع و عرف در هنگام افتاي كمتر مورد توجه قرار مي‏گيرد. برخي مصاديق عرفي بايد توسط مراجع بيان شوند تا مكلف سرگردان نماند. عرف ابزار و از ادلّه استنباط است نه منبع استنباط.

The customary law is not a phenomenon which has been discovered with the advent of Islam; rather it the very continued way and conduct among people. The Islamic jurisprudence and law has approved it in some cases and has rejected it in other cases. However, the customary law is considered as one the basic and applied evidence to extract the concepts and ideas. The customary law is a tool used by Mujtahid (religious jurist) to deduce injunction. It is also one of the controversial and variable phenomena in Shiite and Sunni jurisprudence and law which causes development and change in the subjects of some religious commands and the rules of the society. Therefore, the Faqih (jurist) must pay attention to the newly occurred issues and situations of the society in order to deduce an injunction. In this way the dynamics of Shiite jurisprudence will continue. The present paper has managed to analyze the important issues of the customary law and retell its necessities through library survey and by referring to legal and juristic books. The final findings show that in some cases the customary law is mistaken for conduct and habit, and that in issuing the fatwa the society and the customary law is less attended. The authorities of imitation must explain some conventional instances so that the responsible and imitators would not wander. The customary law is a tool and proof of deduction not its source.