نگاه تاريخي قرآن و تاريخ‌نگاري مورخان مسلمان (بررسي موردي علت پيروزي مسلمانان در غزوه بدر)

نگاه تاريخي قرآن و تاريخ‌نگاري مورخان مسلمان (بررسي موردي علت پيروزي مسلمانان در غزوه بدر)

واكاوي تجربه تاريخ‌نگاري در پهنه تمدن اسلامي، براي پي‌ريزي مكتب تاريخ‌نگاري بوميِ هم‌سو با دگرگوني‌هاي ديگر شاخه‌هاي علوم انساني سودمند است. با بررسي متون تاريخي فراهم آمده در اين تمدن، مي‌توان گمان زد كه تاريخ‌نگاري مسلمانان به‌ويژه هنگام تبيين علّي روي‌دادهاي تاريخي، از روش برآمده از متون ديني (قرآن و سنت) بسيار دور است. اين مقاله بر پايه گفتار استنفورد درباره «عليت تاريخي»، با تاكيد بر نمونه «غزوه بدر»، به استخراج آن روش از قرآن و آثار سه تاريخ‌نگار برجسته نيمه نخست سده سوم هجري مي‌پردازد و با گونه‌شناسي و بهره‌گيري از روش «مقايسه كيفي محدود»، بدين نتيجه خواهد رسيد كه مورخان مسلمانِ ملهَم از قرآن، به تاثيرگذاري عوامل «ماورايي» در روي‌دادهاي تاريخي توجه كرده‌، اما به‌رغم قرآن در تحليل روي‌دادها به قانون‌مندي‌هاي تاريخ (سنت) بي‌توجه بوده‌اند.

Abstract A re-exploration of historiographical experience in the domain of Islamic civilization for establishment of an indigenous historiographical school of thought that should be going along with the developments of other human sciences is useful and worthwhile. With the observation of provided historical texts in this civilization it can be imagined that the Muslimʹs historiography is very much far away from the method driven from the religious texts (Quran and traditions) in particular when it is going to offer us a causal explanation of historical events. This article based on Stanfordʹs accounts on "historical causality" and having emphasis on the pattern of Badr battle is going to deduce this historiographical method from the holy Quran. It would also touch the works of three prominent historians of the first half of the third century and with the application of a model finding technique and utilizing the method of "limited qualitative comparison" will conclude that the Muslim historians being inspired of Quran have paid attention to supernatural factors on historical events. Despite the fact of Quran in analysis of the incidents they remained heedless on regularities of history (custom).