بررسي تاثير برخي از شرايط رويشگاهي بر روي كميت و كيفيت اسانسZiziphora clinopodioides Lam. Subsp. rigida (Boiss.)

Effects of some ecological factors on essential oil content and composition of Ziziphora clinopodioides Lam. subsp. rigida (Boiss.)

گياهان خانواده لابياته قرنهاست كه در بيشتر كشورها به‌عنوان چاشني يا ادويه غذاها و همچنين به‌عنوان دارو براي هضم غذا و مقابله با بيماريهاي ويروسي استفاده مي‌شوند. اين خانواده در ايران 46 جنس و 410 گونه و زيرگونه دارد. يكي از گونه‌هاي ارزشمند و دارويي اين خانواده Ziziphora clinopodioides Lam. است كه داراي اسانسي است كه حاوي پولگون است و از آن به‌عنوان آرام‌بخش، مقوي معده، در درمان سرماخوردگي، افسردگي، اسهال، سرفه، ميگرن، تب و به‌عنوان ضدعفوني‌كننده استفاده مي‌شود. به منظور بررسي مقايسه‌اي كميت و كيفيت اسانس Ziziphora clinopodioides Lam. در رويشگاه‌هاي مختلف، تحقيق حاضر براي اولين بار در كشور انجام شد. بر اين اساس سرشاخه گلدار گياه، از 4 منطقه رويشي آن در دو استان غربي كشور (همدان و كردستان) در مرحله گلدهي كامل جمع‌آوري شد. مهمترين شرايط رويشگاهي مناطق (از قبيل ارتفاع، جهت و درصد شيب، طول و عرض جغرافيايي و همچنين خصوصيات خاك و گونه‌هاي همراه) ثبت گرديد. از نمونه‌هاي جمع‌آوري شده از هر منطقه، در سه تكرار اسانس‌گيري بعمل آمد. بعد اسانس‌ها توسط دستگاه‌هاي GC و GC/MS آناليز شدند. مقايسه ميانگين بازده اسانس‌ها توسط آزمون مقايسه‌اي چند دامنه‌اي دانكن انجام شد. نتايج بدست آمده نشان داد كه شرايط رويشگاهي باعث اختلاف معني‌دار در بازده اسانس‌ها در سطح يك درصد شده است. همچنين شناسايي تركيب‌هاي موجود در اسانس‌ها نشان داد كه ميزان تركيب‌هاي عمده اسانس (پولگون و 8،1-سينيول) و ساير تركيب‌ها در نمونه‌هاي مختلف متفاوت است كه نشان‌دهنده تاثير شرايط رويشگاهي بر كيفيت اسانس است.

Different species from Labiatea family are used as spices and fragrance in food or as medicine for treatment of viral or microbial diseases in many countries. Labiatea family contains 46 genus and 410 species. One of the valuable and medicinal species of this family is Ziziphora clinopodioides Lam. subsp. rigida (Boiss.). This species contains essential oil with pulegone as major compound. In this investigation, the effect of some ecological factors on essential oil content and composition of Z. clinopodioides was studied. The aerial parts of Z. clinopodioides have been collected at flowering stage from four habitats in Hamedan and Kurdestan provinces. The major parameters like altitude, side and slope percentage, soil characteristics and other species of plant were determined. The plant materials have been subjected to hydro-distillation in three replications to obtain their essential oils. The essential oils were analyzed by GC and GC/MS. The results showed that ecological factors had significant effect (a=0.01) on oil yields. Identification of chemical constituents of the oils showed that main compounds (pulegone and 1,8-cineole) and minor compounds exist in different percentage in different habitats. Therfore, the ecological factors affected essential oil composition of Z. clinopodioides.