الگوهاي فضايي اهميت تداوم بارش ايران

الگوهاي فضايي اهميت تداوم بارش ايران

ايران در كمربند خشك عرض ميانه قرار گرفته كه متوسط بارش آن 250 ميلي‌متر بوده و از تغييرات زماني و مكاني شديد برخوردار است. رويدادهاي بارشي با تدوام كوتاه، يكي از مشخصه‌هاي مناطق خشك بوده كه در ايران نيز ملموس است. هرچند بارش ايران تدوامي بين 1 تا 45 روز داشته و از تغييرات زماني ـ مكاني شديد نيز برخوردار است اما بيشينه بارش و روزهاي بارشي ايران توسط بارش‌هاي تدوام كوتاه تامين مي‌گردد؛ بنابراين رخداد بارش‌هاي تدوام طولاني، يك رويداد فرين تلقي مي‌گردند كه از تغييرپذيري شديدي نيز برخوردارند. با توجه به اهميت بارش به‌ويژه در تامين منابع آب ايران، بررسي نقش تداوم‌هاي متفاوت بارش در تامين آن ضروري مي‌باشد؛ بنابراين فهم اين‌كه هر تداوم بارش، چه سهمي از روزهاي بارشي و مقدار بارش گستره ايران را توليد مي‌نمايد، ضروري است. براي بررسي الگوهاي فضايي اهميت تداوم بارش در پهنه ايران از پايگاه داده بارش ايران با آرايش زمان ـ مكان استفاده گرديده است. در اين پايگاه داده مشاهدات روزانه بارش از 01/01/1340 تا 10/10/1383 با فواصل 15 كيلومتر بر روي 7187 ياخته موجود است. ابتدا، تدوام‌هاي مختلف بارش، متوسط مقدار بارش و روزهاي بارشي در سري زماني هر ياخته برآورد و سپس سهم تداوم‌هاي مختلف بارش در تامين روزهاي بارشي و مقدار بارش هر ياخته نيز محاسبه گرديده است. حاصل نسبت سهم هر تداوم در تامين مقدار بارش هر ياخته به سهم همان تداوم در تامين روزهاي بارشي همان ياخته، ميزان اهميت آن تداوم را مشخص مي‌نمايد. نتايج اين بررسي نشان داد كه اهميت تداوم‌هاي بارش در گستره‌ي ايران داراي الگوهاي فضايي متفاوت مي‌باشند. بارش‌هاي با تدوام يك تا هفت روز، تقريباً در تمام گستره‌ي ايران و بارش‌هاي با تدوام بزرگ‌تر تنها در برخي از قسمت‌هاي ايران رخ داده‌اند. با افزايش تدوام بارش‌ها، سهم آن‌ها در تشكيل روزهاي بارشي ايران به شدت كاهش مي‌يابد. بر خلاف آن، افزايش تداوم بارش‌ها، سبب كاهش تامين بارش تمام گستره ايران نمي‌گردد. با افزايش تداوم بارش، سهم آن‌ها در تامين روزهاي بارشي ايران به شدت كاهش مي‌يابد؛ به‌گونه‌اي كه بيشينه روزهاي بارشي كُل ايران و بيشينه بارش بخش بزرگي از ايران توسط بارش‌هاي با تداوم يك روزه، تامين مي‌گردد. با اين وجود، سهم بارش‌هاي با تداوم يك روزه در تامين روزهاي بارشي و بارش نيمه‌ي شرقي ايران پُررنگ‌تر است. در مقابل، با افزايش تداوم بارش‌ها، روزهاي بارشي و بارش ايران با الگوهاي فضايي متفاوت كاهش مي‌يابند. سهم تامين بارش در مركز و جنوب شرق ايران با افزايش تداوم بارش به شدت كاهش مي‌يابد، اما در غرب و شمال غرب ايران اين شرايط برعكس مي‌باشد. در برخي مناطق پُربارش نيمه غربي و شمالي ايران، افزايش تداوم بارش با افزايش سهم آن‌ها در تامين بارش همسو بوده و در ساير مناطق پُربارش كاهش سهم تامين بارش توسط تداوم‌هاي مختلف بارش تدريجي است. بنابراين الگوهاي فضايي متفاوتي از سهم تامين روزهاي بارشي و مقدار بارش ايران توسط تداوم‌هاي مختلف بارش پديد مي‌آيد كه نشانگر الگوهاي فضايي اهميت آن‌ها در گستره ايران است. اهميت بارش‌هاي با تداوم يك روزه، الگوي فضايي خاصي را نشان نمي‌دهد و مهم‌ترين تداوم بارش ايران، كم اهميت‌ترين تداوم بارش نيز محسوب مي‌گردد. افزايش تداوم بارش‌ها با افزايش ميزان اهميت آن‌ها در ايران همسو بوده و الگوهاي فضايي متفاوتي را ايجاد مي‌نمايند. ميزان اهميت بارش‌هاي با تداوم كوتاه (1 تا3 روز) در نيمه شرقي و ميزان اهميت بارش‌هاي با تداوم طولاني (بيش‌تر از سه روز) در نيمه‌ي غربي ايران بيشينه مي‌باشد.