ارزش ريزريخت‌شناسي صفات برگ و دانه گرده براي تفكيك گونه‌هاي جنس بلوط در جنگلهاي ايران

گونه‌هاي مختلف جنس بلوط سطوح وسيعي را در جنگلهاي شمال، ارسباران و زاگرس مي‌پوشانند. رده‌بنديهايي كه تاكنون در داخل كشور در مورد جنس بلوط انجام شده فقط بر مبناي ويژگي‌هاي ريخت‌شناسي برگ و ميوه بوده، اما با توجه به گوناگوني اين صفات، ناجوربرگي و نيز توليد دورگ‌هاي احتمالي، اختلاف‌نظر در اين زمينه زياد است. امروزه در تمام نقاط دنيا سعي مي‌شود كه به‌كمك ميكروسكوپ الكتروني از صفات ثابتي مانند ويژگي‌هاي ريزريخت‌شناسي برگ و دانه گرده براي شناسايي و تفكيك دقيق‌تر گونه‌هاي اين جنس استفاده شود. در اين پژوهش براي اولين بار در ايران ارزش ريزريخت‌شناسي صفات برگ (شامل نوع كرك، تعداد بازوهاي كرك و طول آنها، نوع موم سطح برگ، نوع و شكل روزنه) و دانه گرده (شامل شكل دانه گرده و نوع تزيينات سطح آن) 6 گونه بلوط بومي جنگلهاي ايران شامل بلندمازو (Quercus castaneifolia C.A.Mey. subsp. castaneifolia)، اوري (Q. macranthera Fisch. and C.A.Mey. ex Hohen.)، سفيدمازو (Q. petraea L. ex Liebl. subsp. iberica (Steven) Krassiln.)، وي‌ول (Q. libani Oliv.)، مازودار (Q. infectoria Oliv. subsp. boissieri (Reut.) O.Schwarz) و برودار (Q. brantii Lindl. subsp. brantii var. brantii Zohary) كه مورد قبول تمام گياه‌شناسان و جنگلبانان مي‌باشند، ارزيابي شده است. پس از نمونه‌گيري از پايه‌هاي طبيعي و نيز نمونه‌هاي هرباريومي،‏ آماده‌سازي‏ نمونه‌هاي برگ و گرده انجام شد و سپس با استفاده از ميكروسكوپ الكتروني و نوري مورد مطالعه قرار گرفتند. در مجموع 5 نوع كرك، 2 نوع موم، 4 نوع شكل گرده، 4 نوع الگوي ساختاري سطح پوسته، 4 نوع الگوي تزييناتي و 3 نوع ريزتزيينات گرده در گونه‌هاي مورد مطالعه شناسايي شد. براساس نتايج بدست آمده در دو گونه اوري و سفيدمازو نوع كرك، تعداد بازو، طول بازو، شكل و تزيينات دانه گرده و در گونه مازودار شكل، تزيينات دانه گرده و پوشش كامل حاشيه روزنه توسط موم و در گونه‌هاي بلندمازو، وي‌ول و برودار نيز نوع كرك، شكل و تزيينات دانه گرده صفات كليدي و تعيين‌كننده مي‌باشند؛ بنابراين ارزش تاكسونوميكي صفات مورد بررسي در اين جنس تاييد شد.