ساختارشكني مولانا از قالب غزل تا قالب جسم

Mowlana’s Structure Deviation from the Worldly Self to the Divine Self

از دير باز براي شعر فارسي‌علاوه برموزون و مخيّل و مقفّي بودن، اصول و حدودي وضع كرده‌اند، و همه‌ي شاعران ملزم به رعايت آن اصول و مقرّرات بودند و رعايت اصول و توجّه به ساختار ظاهري اثر، نشان از توانايي و هنرمندي شاعرمحسوب مي‌شد و شاعران سعي مي‌كردند از چهار چوب اين اصول و قوانين حاكم بر فنون ظاهري شعر، خارج نشوند، امّا اين اصول در مشرب عرفان كه توجّه از ظاهر به باطن است و عادت‌هاي مالوف اين جهاني رادرهم مي‌شكند، درحيطه شعر و شاعري هم تحقّق مي‌يابد و مولانا درميان شاعران عارف، گاه پاي‌بند زبان معيار و قواعد و اصول رايج آن نمي‌باشد و ناآگاهانه در بسياري از غزل‌هايش به شكل‌هاي مختلف نوعي آشنايي زاديي و ساختار شكني در وزن، رديف، قافيه وتعداد ابيات كرده است، البتّه اين هنجار‌شكني‌ها و نوآوري‌ها ناشي از شور و هيجانِ روح نا آرام و بي‌قرار اوست و او را از هوشياري لازم براي رعايت حال مخاطب و اصول حاكم بر شعر گفتن، آزاد مي‌سازد و اين آزادي چارچوب قوانين زبان عادتي و فنون آن را در هم مي‌شكند و با آزادي روح از جسم و فضاي جسماني، ناخود آگاه زبانش نيز آزاد مي‌گردد و حدود و اصول شعر منطقي و معيار را در هم مي‌شكند، به‌طوري كه مولانا هر وقت درساختار ظاهري شعر، هنجارگريزي كرده است عملاً روحش از جسمش آزاد بوده است و با شكستن قالب شعر به شكستن قالب تن نيز پرداخته است و گويي با من ِملكوتي‌اش به گفت‌وگو پرداخته است.

Since old times, in addition to rhythm, rhyme, and imagination, other principles and constraints have been devised for Persian poetry. All poets were required to abide by these rules and principles. Doing this and paying attention to the superficial structure of the work indicated the art and skill of the poets, so poets endeavored not to deviate from the main framework of these rules and principles. However, mysticism, which practices a shift of attention from appearance to inner part – from form to meaning – and upsets the familiar habits of this world, applies such beliefs to poetry as well. Mowlana, a great mystic poet, has sometimes not restricted his poetry to current rules and principles, and, in many of his lyrics, has unconsciously practiced defamiliarization and structure deviation in rhyme and rhythm. Such structure deviations and innovations result from the enthusiasm and excitement of his restless soul, which frees him from the necessary consciousness to account for the audience and the rules dominating poetry. This freedom breaks the framework of familiar rules and techniques. The freedom of his soul from his body frees his tongue as well and upsets the logical, standard principles. Whenever Mowlana deviates from current norms of poetry, his soul has practically been free from his body. Breaking away from poetic norms, he flies out of the framework of his body as if he speaks with his divine self.