مدح ناب در ادبيّات عرب صدر اسلام و شاعران برگزيده سبك آذربايجاني

Pure Eulogy in Early Islamic Arab Literature

مدح در اصطلاح ادب فارسي عبارت است از صفت هاي خوب كسي را بويژه در شعر بيان كردن و يا صفت هاي خوب به او نسبت دادن. (ح-م-د) و (م-د-ح) لُغهً قلب يكديگرند، و اگرچه هدف يكسان دارند امّا در كاربرد آن‌ها فرق بسيار وجود دارد. حمد، مخصوص ذات الهي ولي مدح شامل همه انسان‌ها مي‌شود «فرق ميان حمد و مدح از چند جهت است: 1- مدح، هم براي ذوي العقول و موجودات جاندار مي‌تواند باشد و هم مورد موجودات غير ذوي العقول و غير زنده؛ ليكن حمد فقط در مورد موجود زنده است. 2- مدح، گاه پيش از احسان است وگاه هم بعد از احسان، ليكن حمد هميشه پس از احسان است. 3- مدح، گاه مذموم است و ناپسند و آن را نهي كرده‌اند، در صورتي كه در مورد حمد چنين نيست و بطور مطلق و كلّي، حمد را ستوده‌اند.» (عسكري، 1363: ص125) مديحه‌هاي فراواني در ادبيّات عرب و فارسي و ديگر زبان‌ها مي‌توان يافت كه پاره‌اي از آن‌ها مدايح ناب و خالص هستند و بسياري ديگر به خاطر چاپلوسي و چشم داشت انعام سروده شده‌اند. شعراي دوره جاهليّت، به دليل زندگي قبيله‌اي، بزرگان قبيله را مورد مدح قرار داده اند و با ظهور اسلام، فضايل معنوي (به خصوص مدح مقام بلند پيامبر اكرم(ص)) به مدايح راه يافته است. در ادبيّات فارسي نيز بعد از اسلام به تبعيّت از شعر عرب، مدح ناب و غيرناب آغاز شده است. پاره‌اي از شاعران در قصايد خود علاوه بر مدح پيامبر به معراج ايشان نيز اشاره كرده‌اند. در اين مقاله به شرح كلي مدح و بررسي اشعار برخي شخصيّت‌هاي ديني و چهار شاعر از ميان شعراي عرب صدر اسلام و دو شاعر معروف فارسي زبان سبك آذربايجاني پرداخته شده است.

In Persian literature terminology, eulogy is defined as the expression of a personʹs good traits in verse or attributing good virtues to somebody. The Persian letters for eulogy (م د ح) in reverse order gives us three letters (ح م د), meaning praise. Praise belongs to God, but eulogy is for men. There can be some differences: Eulogy is used for wise and animate creatures as well as inanimate things, but praise is only used for animate creatures. Eulogy can occur either before or after receiving a gift, but priase is always done after receiving a gift. Eulogy is some times considered wrong and is to be avoided, but praise is encouraged in any way. There have been various eulogies in Persian and Arabic literature: Some of them are pure eulogies; others have been composed to flatter somebody in order to be granted gifts. This article tries to explain what a eulogy is and to study poems by some religious figures, four early Islamic Arab poets and two famous poets of the Azarbaijani style.