شناخت و تبيين انسان كامل در حوزه عرفان عملي

How to Know and Explicate the Perfect Man in Practical Mysticism (according to Aziz al-Din Nasafi, Sanayi, and Attar)

انسان كامل بودن لذّتي است كه كام هر انسان طالب به معرفت حقيقي را شيرين مي‌كند، شور و عشق خداوندي را در دلش شعله‌ور مي‌نمايد و او را واصل به بي‌نهايت يا همان (خدا گونه شدن) مي‌كند. از ديدگاه عرفان اسلامي كه اساس آن بر آرمان‌گرايي و نوعي ايده‌آليسم مبتني است انسان كاملي كه سالكان طريق حقيقت او را به عنوان نمونه و سرمشق و راهنما و راه‌شناس خود در سير و سلوك مي‌جويند و دست‌يابي به دامان رهبري و پايگاه معنوي‌اش را آرزو مي‌كنند، به عاليترين صفات و سجاياي اخلاقي آراسته است. در حوزه عرفان عملي، انسان كامل مراحل كمال را با حركت از ظاهر جهان و كثرات آن براي رسيدن به جهان باطن و وحدت طي نموده است. او با گذشتن از جاده شريعت و پايبندي به اصول آن، گام بر طريقت و مرحله خودشناسي متعالي و عرفاني مي‌نهد و پس از سلوك روحاني، به مرحله شكوفايي استعدادهاي نهفته در وجود خويش مي‌رسد و به مرحله عين اليقين نايل مي‌شود. سرانجام در مرحله حقيقت كه مرحله ناخودآگاهي متعالي است، در اثر معرفتي كه در طي سلوك عرفاني در مراتب آفاق و انفس حاصل مي‌كند، به مرحله حق اليقين دست مي‌يابد و حقيقت جان و در نهايت جهان بر او آشكار مي‌شود و در نتيجه با حقيقت خويشتن كه حقيقتي يگانه با حق است، ديدار مي‌كند. با توجّه به مجموعه آراي و افكاري كه در آثار اهل عرفان و به خصوص اين سه نويسنده پيرامون مساله فوق ديده مي‌شود مي‌توان گفت انسان كامل انساني است متخلّق به اخلاق الهي، علّت غايي خلقت، سبب ايجاد و بقاي عالم، متحقّق به اسم جامع الله، واسطه ميان حق و خلق، خليفه بلامنازع خدواند كه علم او به شريعت، طريقت و حقيقت قطعيّت يافته و به تعبيري اقوال نيك، افعال نيك و اخلاق نيك در او به كمال رسيده است. در اين‌جا سعي شده تا با تكيه بر نظريّات عزيز الدّين نسفي، سنايي و عطّار به بيان مراتب سير آفاق و انفس در حيطه عرفان عملي براي رسيدن به مقام انسان كامل پرداخته شود.

Being a perfect man is a pleasure that pleases every seeker of true knowledge, increases the love of God in his heart, and helps him identify with the infinity. According to Islamic mysticism, which is based on idealism, a perfect man is a man adorned with sublime virtues. In practical mysticism, the perfect man has passed the stages of perfection. He has passed the road of the religion and obedience to its principles and has embarked on a sublime and mystic understanding of himself. After a spiritual journey, he reaches a stage where he can realize his dormant talents. Then, as a result of the knowledge he has attained in his mystic conduct internally and externally, he reaches a stage where the truth of the universe is revealed to him. Based on the collection of ideas and thoughts seen in the works of all mystics, especially these three writers, a perfect man can be said to be a man who is a manifestation of Godly virtues, the ultimate cause of creation, the reason for the continuation of the universe, and a medium between God and people. This article focuses on the use of these ideas in taking the internal and external steps necessary to become a perfect man.