ارزش‌شناسي فارابي و دلالت‌هاي آن در تربيت اخلاقي (با تاكيد بر اهداف، اصول و روش‌ها)

Farabiʹʹs Point of view on Axiology and its Implication for Moral Education (with emphasis on aims, principles and methods)

فارابي، موسس فلسفه‌ي اسلامي كه به عنوان معلم ثاني پس از ارسطو شناخته مي‌شود، از فيلسوفان برجسته‌ي جهان اسلام است. نظريات فارابي در مباحث اخلاقي و ارزش‌شناسي مبناي انديشه‌ي فيلسوفان و حكيمان پس از او در بحث اخلاق و تربيت اخلاقي قرار گرفته است. در اين مقاله، ابتدا ديدگاه ارزش‌شناسي فارابي در موضوعات اساسي ارزش‌هاي اخلاقي تبيين و سپس دلالت‌هاي آن براي تربيت اخلاقي در خصوص اهداف، اصول و روش‌ها استنتاج مي‌گردد. از ديدگاه فارابي، ارزش‌ها از معقولات ثانويه‌ي فلسفي است. او ارزش‌هاي اساسي را مطـلق مي‌داند. به نظر وي، غايت اخلاق، تحصيل سعادت است. وي سعادت را به دو بخش دنيوي و اخروي تقسيم مي‌كند و سعادت دنيوي را مقدمه‌ي سعادت اخروي مي‌داند. بر اساس ديدگاه ارزش‌شناسي فارابي، مهم‌ترين اهداف تربيت اخلاقي عبارت است از: شناخت و ايمان به خدا، تقرب به خدا، سعادت، تفكر و تامل، تعقل و اعتدال. برخي از اصول و روش‌هاي به دست آمده از اين ديدگاه به صورت اصل (روش‌ها) عبارت است از: استمرار در تغيير اخلاق و رفتار (محاسبه‌ي نفس ـ ضد)، تدريجي نمودن پرورش اخلاقي (سير كمالي در واگذاري وظايف اخلاقي ـ تمرين و عادت)، تحول در نگرش (تصحيح معيار ارزش‌گذاري ـ توجه به امتحان الهي) و... .

Farabi, the founder of Islamic philosophy, also known as the second teacher (after Aristotle), is among the important philosophers of the world of Islam. His thoughts on ethical and axiological issues have formed the basis of philosophers and theosophersʹ thoughts on ethical and educational ethics. In this essay, the aim is to establish the axiological perspective of Farabi on fundamental ethical values first; and then to arrive at its implications for moral education with regard to goals, principles and methods. Farabiʹs perspective values count among the secondary rational philosophicals. He considers fundamental values as absolute. In his belief, the end of morality is obtaining happiness and felicity. He divides happiness and felicity into worldly divisions. He considers worldly happiness to be the preliminary state to other worldly felicity. Based on Farabiʹs axiological perspective, the most important goals of moral education include: knowledge of and faith in God, nearness to God, happiness and felicity, thinking and the practice of thought fullness, intellectuality and the middle path. Some of the principles and methods that arrive from this perspective include: the principle of continuation of change in moral attributes and actions and corresponding method accounting of the self and against, the principle of gradual growth in moral education with the diffusion of moral responsibilities in a linear growth oriented perfection, practice and habit, the principle of change in perspective with the corresponding method of correcting the standard of valuation and attention paid to divine trials.