نقد و بررسي نظريات قاضي سعيد در زمينه نفس‏شناسي

An Appraisal of Qāḍi Sa‘īd’s Ideas in the Science of the Soul

قاضي سعيد كه از حكماي بعد از ملّاصدراست، در مباحث فلسفي، نظرياتي دارد كه با آراي ملّاصدرا و ابن‏سينا معارض است. در موضوع ادراك، او نظر صدراييان و مشّاييان را باطل دانسته و گفته كه ادراك نه حصولي است و نه حضوري (به معناي مشهور)؛ وي معناي جديدي از «حضور» ارايه مي‏دهد، بدون اينكه مراد خود را توضيح دهد. وي همچنين در باب حدوث نفس بر مسلك ابن‏سينا (روحانيه‏الحدوث بودن نفس) رفته، و در مسيله معاد، با قول ابن‏سينا و ملّاصدرا مخالفت ورزيده و به زعم خود قول ديگري ارايه كرده است. در نوشتار حاضر، اين سه مسيله را از ديدگاه قاضي سعيد بررسي كرده و نشان داده‏ايم كه در همه اين مسايل، نظر وي مبتني بر حركت جوهري و به تبع آن اصالت وجود بوده است. وي اتّحاد عاقل با معقول و حاس با محسوس را قبول دارد، در حالي كه حركت جوهري را قبول ندارد. او همچنين، با صراحت، قول به اصالت وجود را باطل دانسته و بر اصالت ماهيت رفته است. لذا، تناقضات زيادي در نظريات وي به چشم مي‏خورد.

Q??i Sa‘?d, a post-Sadraian philosopher, has developed philosophical ideas opposite to those of Mulla Sadra and Ibn Sina. In the realm of knowledge, he does not consider knowledge to be by representation (hu??li), nor by presence (hu??ri), rather does he suggest a new meaning for presence without further explaination. In the field of human soul, he follows Ibn Sina in considering its origination to be incorporeal, and on the issue of resurrection, he rejects both Ibn Sina and Mulla Sarda and suggests a new solution. This article reviews the three issues in Q??i Sa‘?d’s ideas, and shows some of the antagonisms that exist in his thought. For instance, all his stances on these issues are based on substantial motion and the principality of existence. This is while, he accepts the union of the intellect with the intelligible, and the union of the subject of the perception with its object, and at the same time, he rejects substantial motion. He also bluntly rejects the principality of existence, and accepts the principality of quiddity.