صور خيال در ترازوي نقد از نگاه فارابي

Evaluating Imaginal Forms from Farabi’s Point of View

فارابي اگرچه به نحو مدوّن و معنون وارد مسيله نقد خيال نشده است، امّا با عرضه اين مسيله بر آثار وي مي‏توان به نتايجي دست يافت. مسيله نقد خيال متعلّق به گستره فلسفه هنر مي باشد و اين‏گونه طرّاحي مسيله و تلاش براي حلّ آن، گامي در جهت توسعه فلسفه هنر اسلامي يا فلسفه هنر حكماي مسلمان است و از اهميت راهبردي در تحليل و نقد آثار هنري برخوردار مي باشد. فارابي در نقد خيال با ملاك‏هاي صدق و كذب، زيبايي و زشتي، و خوبي و بدي داراي ديدگاه است و سرانجام همه اين ملاك‏ها را در ترازوي سعادت ارزيابي مي‏كند. البته مفهوم صدق و كذب معطوف به صور خيال با صدق و كذبِ ناظر به قضيه و خبر تفاوت اساسي دارد. داور و حكم‏كننده در مقام سنجش خيال با ملاك‏هاي زيبايي و سعادت، تنها قوّه ناطقه است و قواي خيالي صلاحيت اين داوري را ندارند.

Although Farabi has not engaged in the issue of the critique of imagination, one can understand his stance by putting such questions to his works. The issue of the critique of imagination belongs to the realm of the philosophy of arts, and it is of strategic import for the development of the philosophy of Islamic arts to design such problems and try to find their solutions through the works of Muslim philosophers. Farabi has theories about evaluating imagination on the basis of truth and falsity, beauty and ugliness, goodness and badness. He eventually appraises them by the criterion of human beatitude (sa‘?dat). The notion of truth and falsehood in imaginal forms differ from those in the realm of propositions. However, the arbitrator who judges about the beauty and truth of an imaginal form is the intellectual faculty, even in the sphere of imagination.