علم اجمالي در عين كشف تفصيلي (تحليل و نقد سه نظريه در مسيله علم خدا به اشيا)

Non-detailed Knowledge with Detailed Unveiling; a Critique of Three Theories in God’s Knowledge of Things

كيفيت علم خداوند به اشيا (پيش و پس از ايجاد)، همواره، يكي از مسايل مهمّ فلسفه اسلامي بوده كه دو نظريه ابن‏سينا و ملّاصدرا درباره آن از اهميت بيشتري برخوردار است. ابن‏سينا با توجه به نظام فلسفي خود، علم باري‏تعالي را از طريق صور ارتسامي طرح‏ريزي مي‏كند؛ ولي ملّاصدرا با استفاده از قاعده «بسيط‏الحقيقه»، و بنابر مباني بديع حكمت متعاليه (به ويژه اصالت وجود)، نظريه «علم اجمالي در عين كشف تفصيلي» را مطرح مي‏سازد. نگارش مقاله حاضر، نخست با هدف تبيين و تحليل معناشناختي نظريه ملّاصدرا انجام مي‏گيرد. سپس، به بررسي مباني و اصولي خواهيم پرداخت كه ملّاصدرا را به نظريه خاص خود رهنمون ساخته است. در نهايت، بررسي خواهيم كرد كه: آيا سخن ملّاصدرا آخرين نظريه در اين مسيله است يا اينكه مي‏توان با نقد و تحليل آن به نظريه ديگري رسيد؟ به همين مناسبت، نظريه علّامه طباطبايي را مطرح كرده و مقايسه‏اي اجمالي بين آن و نظريه ملّاصدرا ارايه داده‏ايم.

In the Islamic Philosophical tradition, the two important theories about God’s knowledge of things (before and after creation) are those of Ibn Sina and Mulla Sadra. Ibn Sina, based on his philosophical system, interprets God’s knowledge through representational forms, while Mulla Sadra suggests the theory of “non-detailed knowledge and detailed unveiling” on the basis of the principle of “Simple Reality”, and other foundations of his Hikmat Muta‘?liyah, especillay the principality of existence. This article, first and foremost, wants to explain, and semantically analyze, Mulla Sadra’s theory in this regard. Then it tries to review the foundations and principles that have led him to this stance. And finally, it compares Mulla Sadra’s theory to that of Allamah Tabataba’i in order to show that there is still room for discussion on this important issue.