بررسي نقش اصالت وجود يا ماهيت در نظريه پيدايش جهان از مكتب شيراز تا مكتب خراسان

Role of the Principality of Existence/Quiddity on the Theory of the World’s Origination; from Shiraz School to that of Khorasan

همواره، يكي از اصلي‏ترين مسايل فلسفه و كلام بحث «پيدايش عالم» بوده است كه در ادوار مختلف تاريخي، انديشمندان مواجهه گوناگوني با آن داشته‏اند. علّامه دواني به عنوان يكي از نمايندگان مكتب فلسفي شيراز (در قرن‏هاي نهم و دهم)، با اعتقاد به اصالت ماهيت و طرح نظريه «ذوق تاله»، به طرح حدوث دهري عالم پرداخت كه نظريه‏اي خاص در باب آفرينش عالم است. تلقّي وي درباره حدوث دهري تفاوت مهمّي با متكلّمان و فلاسفه دارد. از نظر وي، «عالم دهر» جهاني لايتغيّر و محيط بر عالم زمان است كه موجودات آن فاقد زمان، سيلان، و مقدار مي‏باشند. ملّاصدرا (نماينده برجسته مكتب اصفهان)، با اعتقاد به اصالت وجود و طرح حدوث تدريجي زماني، به تلقّي جديدي در مورد حدوث عالم دست مي‏يابد. تفسير وي از حدوث ذاتي نيز با توجه به نظريه فقر وجودي «امكان فقري»، متفاوت با نظر ساير فلاسفه است. حاج ملّاهادي سبزواري (فيلسوف مكتب خراسان)، با رويكردي كاملاً عرفاني، نظريه حدوث اسمي را مطرح نموده است. اين مقاله نقش اصالت وجود يا ماهيت را در شكل‏گيري نظريه «حدوث» نزد حكماي يادشده بررسي مي‏كند.

The problem of world’s origination has been a hot issue throughout the history of philosophy and theology, including Islamic philosophy and theology. One of the major factors that led thinkers to take different stances on this question was the debate over the principality of existence/quiddity. This article is an attempt to assess the role of this debate on the issue of the origination of the world in the Islamic milieu. It will study Allamah Dav?ni, as a representative of Shiraz School in 9th and 10th centuries A.H, who based his theory of “eternal creation” on the principality of quiddity and “theosophical tasting”. According to this theory, the world of eternity (dahr) is changeless and encompasses the temporal world, and therefore, its entities lack time, flux, and quantity. The article will study an opposite theory belonging to Mulla Sadra, as an eminent representative of Isfahan School, who establishes his theory of temporally perpetual creation on the principality of existence. His idea of essential origination is based on “existential poverty” and “contingency by poverty” which is different from other philosophers. And finally, it comes to Sabzev?ri, from the School of Khor?s?n, who suggests the theory of “nominal origination” with a mystical approach.