متعلّق جعل و ملاك مجعوليت در آراي حكماي مسلمان

The Object of Creation (ja‘l), and the Criterion of Createdness according to the Muslim Sages

كلمه «جعل» معاني گوناگوني دارد. افاده اصل واقعيت در معناي جعل مورد اتّفاق حكماي مسلمان است؛ امّا مصداق اصل واقعيت، يعني وجود، ماهيت يا صيرورت، محلّ نزاع مي‏باشد. متاخرّان در تبيين نظر حكماي مشّايي و اشراقي نيز وحدت نظر ندارند. عدّه‏اي صيرورت را، و گروهي ماهيت را متعلّق جعل در انديشه متقدّمان مسلمان دانسته‏اند. برخي نيز بر اين باورند كه از آثار اين بزرگان، بوي مجعوليت وجود به مشام مي‏رسد. در حكمت متعاليه، بر پايه اصالت وجود و تقسيم دوضلعي آن به رابط و مستقل، ملاك مجعوليتْ رابط بودن است؛ از اين طريق، مجعوليت ماهيت و اتّصاف منتفي مي‏گردد. نظر نهايي صدرايي در تحليل رابطه علّي و معلولي به اينجا مي‏رسد كه تنها يك وجود حقيقي و نفسي محقّق است كه آن ذات خداوند مي‏باشد، و ماسوا تجلّيات و شيونات او هستند. در اين صورت، مجعوليت نيز مصداقي نخواهد داشت. وجود حقيقي خداست كه فوق جعل است و بقيه، وجود حقيقي نداشته و دون جعل‏اند.

The term, “ja‘l” (creation) has a number of meanings, but it is consensual among Muslim philosophers that its object is reality itself. But what exactly is reality itself? Is it existence, or quiddity, or becoming which is created? This article examines three major theories in this regard: those of Peripatetics, Ishr?qis, and the Transcendental Philosophy of Mulla Sadra. There is a dispute about the exact ideas of the Peripatetic and the Ishraqi schools; some ascribe to them the idea of the creation of quiddity, while others interpret their theories in a way that the creation of becoming could be understood, and still others believe that they meant existence was the object of creation. Mulla Sadra’s final theory in analyzing the cause-effect relation comes to the point that there is only one real and self-subsistence existence, and it is God’s essence, and others are His self-disclosures. On this basis, there will remain no room for createdness, because God’s existence is real which is beyond creation, and others have no real existence and stop short of creation.