عقلانيت و انسان اخلاقي در انديشه كانت و ملّاصدرا

Rationality and Moral Man as Perceived by Kant and Mullā Ṣadrā

عقلانيت بنيادي‌ترين خصوصيت انسان و زيربناي نظام اخلاقي صدرالمتالّهين است؛ زيرا صدرا برتري انسان بر ساير موجودات را در عقل، آن هم از بُعد نظري و نه عملي مي‌داند. در نظر صدرا، انسان با بكارگيري عقل نظري و كسب حكمت، مي‌تواند گام به گام وجود خود را وسعت بخشيده و در نتيجه، اخلاقي‌تر شود. از اين‌رو، در نظر صدرالمتالّهين ضعف اخلاقي، ريشه در فقر وجودي آنان دارد و فقر وجودي ريشه در بي توجّهي به نعمت عقل، به خصوص عقل نظري دارد. كانت با اتّخاذ مباني ديگري چون عقل، فاهمه، اراده و غايت بودن انسان، نگاه انسان‌شناسانه متفاوتي داشته و عقلانيت عملي يا اراده را با ارزش‌ترين ويژگي انسان دانسته و آن را معيار تحقّق انسانيت و كمال او مي‌داند. اين مقاله، بر آن است تا جايگاه عقل نظري در نگاه صدرا و اراده يا عقل عملي در نگاه كانت را در سير اخلاقي انسان نشان دهد و اين دو نگرش را با هم مقايسه نمايد.

Rationality is taken to be the manʹs most fundamental characteristics and the basic foundation of Mull? ?adr?ʹs moral system, because he believes that theoretical reason, not practical reason, makes the man superior to other creatures. According to Mull? ?adr?, man can gradually expand his existence, thereby becoming more moral by using the theoretical reason and acquiring wisdom. Therefore, he holds that moral weakness is rooted in existential poverty (need) and the existential poverty stems from neglecting the blessing of reason, especially the theoretical reason. Adopting other basic foundations such as reason, understanding, will, and the man as being the end, Kant has a different anthropological viewpoint and holds that practical rationality or will is the manʹs most valuable characteristic and the criterion for the realization of his humanity and perfection. The present paper seeks to show the position of theoretical reason from Mull? ?adr?ʹs viewpoint and the position of the will or practical reason from Kantʹs viewpoint and to compare these two attitudes.