سنجش برخي محورهاي اخلاقي؛ مقايسه دو كتاب «تهذيب الاخلاق» و «جامع السعادات»

The Evaluation of Some Moral Issues(concepts) The Comparison between Two Books, "Tahzib al –Akhlaq" and "Jami al- Saaadat"

اين مقاله به منظور مقايسه محتوايي دو اثر مهم اخلاقيِ «تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق» ابوعلي مسكويه و «جامع السعادات» ملامحمدمهدي نراقي، درباره برخي محورهاي اساسي در علم اخلاق، از جمله تفسير سعادت و خوشبختي تدوين يافته است. تبيين معناي سعادت وابستگي تام به نوع نگرش به جهان و انسان دارد. همچنان كه اصل محاسبه نفس و نظارت بر آن، همواره به منزله يكي از اركان فرآيند تربيت، از سوي عالمان اخلاق توصيه شده است، آنچه در اين باره مهم است، روش‌مندي محافظت و حسابرسي از نفس و دوري‌گزيني از غفلت مي‌باشد. در مقام ارزيابي شيوه‌هاي مطرح در اين باره مي‌توان گفت: حكيمان يوناني، و به دنبال آنان ابوعلي مسكويه، از ابزارهاي بيروني مانند دوست و دشمن براي حساب‌كشي از نفس بهره مي‌برند، اما از منظر عموم عالمان مسلمان اخلاقي، از جمله محقق نراقي مراجعه مستقيم به خود سودمندترين و اثربخش‌ترين روش محاسبه نفس است. براي پيشگيري از بيماري‌هاي اخلاقي و درمان آنها، كه حجم وسيع اين دو كتاب ارزشمند را به خود اختصاص داده است، مولفان به راه‌هاي عمومي جلوگيري از بيماري‌هاي نفساني و راه‌هاي عملي زدودن امراض اخلاقي و بُعد عملي آن، يعني عادت دادن نفس به انجام افعال متناسب با فضايل اخلاقي و يا اشتغال به اعمال متضاد با يك رذيلت اخلاقي توجه كرده‌اند.

The present paper aims at comparing the contents of two important ethical books, "Tahzib al-Akhlaq wa Ta?hir al-Ar?q" by Abu Ali Miskawayh, and " Jami al- Sa?d?t" by Mull? Mohammad Mahdi Nar?qi, on some basic issues(concepts) in ethics including the interpretation of happiness and welfare. The explanation of the meaning of happiness is totally dependent on the kind of outlook on man and the world. As ethicists have always emphasized and recommended the principle of self-examination and self-control as the constituent elements of the process of education, the important thing in this respect is that self-examination and self-regulation should be systematic and negligence should be avoided. In evaluating the important and proposed methods this regard, it can be said that Greek theosophers, and following them, Abu ʹAli Miskawayh have used external tools such as friends and foes to examine the self, but most Muslim ethicists including Muhaqqiq Nar?qi believe that the direct reference to self is the most useful and influential method to examine the self and there is no need for the help of friends, foes or others. As for the issue of the prevention and treatment of moral illnesses which have occupied large parts of these two valuable books, the general methods to prevent the mental illnesses have been discussed and the practical aspect of prevention – that is, attempting to do moral acts, practicing, and conditioning the self to do those actions which are appropriate to moral virtues or doing those actions which are contrary to a moral vice - has been recommended while scientific methods to eliminate the moral illnesses are provided.