بررسي ديدگاه علامه طباطبايي در باب علم

مرحوم علامه علم را يك امر وجودي مي‌داند و در اين جهت با صدرالمتالهين موافق است و مي‌گويد علم عبارت است از حضور شي براي يك شي، به اين بيان كه حصول علم براي عالِم عبارت است از حصول يك امر بالفعل كه فعليت محض است؛ زيرا وجداناً مي‌يابيم كه صورت علمي قوه تبديل شدن به صورت ديگر را ندارد. صورت‌هاي حسي و خيالي و عقلي جوهرهاي مجرد مثالي و عقلي هستند كه در عالم مثال و عقل وجود دارند و نفس با مرتبه مثالي و عقلي خود در آن موجود است. صورت علمي، مجرد از ماده و قوه است و با وجود خارجي خود نزد مدرِك حاضر است. علم حصولي در واقع يك اعتبار عقلي است كه از معلوم حضوري به دست آمده است. اتحاد عاقل و عقل و معقول نيز در نزد علامه به اين معنا است كه نفس سعه وجودي پيدا مي‌كند و حقيقت عقلي مي‌شود و حقايق عقلي را شهود مي‌كند، نه اين كه با آن‌ها متحد شود. اين با ملاصدرا فرق دارد. صدرا مي‌گويد: اول صورت معقوله پيدا مي‌شود و اين صورت معقوله هم عقل بالفعل و هم معقول بالفعل و هم عاقل بالفعل است. ولي علامه مي‌گويد: اول علم اشراقي به حقيقت عقلي پيدا مي‌شود بعد صورت معقوله؛ يعني علم حصولي متفرع بر علم حضوري است.

The late ‘Allama viewed knowledge (‘ilm) as an existential entity and agreed with ?adr al-Muti’allihin in this respect, saying that knowledge is the presence of an object for an object, i.e. achievement of knowledge for a knower is the achievement of a de facto entity which is pure actuality; since, intuitively, we find that the cognitive form does not have the power to transform into another form. The sensual, imaginative, and intellectual forms are abstract archetypal and intellectual substances which exist in the imaginal world and intellect, within which exists the soul in its archetypal and intellectual rank. The cognitive form is free from matter and faculty and is present with the percipient in its external existence. Acquired knowledge is in fact an intellectual validity obtained from the presential object of knowledge. Also, the union of intelligent, intellect, and intelligible in ‘Allama’s view means that the soul existentially expands and turns into intellectual reality, and perceives the intellectual truths rather than uniting with them. This is different from Mulla ?adra’s view. ?adra says: first the intelligible form appears, and this intelligible form is actual intellect, actual intelligible, and actual intelligent. ‘Allama, however, says: first the illuminationist knowledge of intellectual truth appears, and then intelligible form; that is to say, the acquired knowledge is derived from presential knowledge.