رهيافتي نو بر نحوه تعليم اعتقادات، اخلاق و احكام در سير نزول قرآن

در اين نوشتار درباره نظر مشهور و رايجِ نحوه نزول آيات مكي و مدني بحث شده كه معتقد است از خصوصيات و مميزات اصلي آيات و سور مكي و مدني اين است كه آيات اعتقادي و اخلاقي بيشتر در مكه و آيات احكام در مدينه نازل شده‌اند. نويسنده ابتدا اصل اين ديدگاه را از زركشي تا آثار متاخر و معاصر رصد كرده است و در ضمن آن برخي از نتايج منفي اين نظر را در بيان برخي از مستشرقان و مستغربان و غير ايشان برشمرده است. بعد از آن پس از روشن ساختن دو مبناي ترتيب نزول و وحدت يا پيوستگي نزولِ سوره‌هاي قرآن به عنوان مباني اصلي مدعاي نويسنده، ابتدا ثابت شده است كه اين سه دسته آيات هم در سوره‌هاي مكي و هم در سوره‌هاي مدني آمده‌اند و بعد از آن، اين فرضيه تبيين شده است كه هر چند هر سه دسته آيات در مكه و مدينه نازل شده‌اند، در مكه سير از اعتقادات به اخلاق و احكام بوده است و در مدينه بالعكس از احكام به اخلاق و بعد اعتقادات. همچنين روشن شده است كه مراد از سير متفاوت، تفاوت در سير نزول نيست؛ بلكه يا اغلبيت است يا اولويت. تفاوت عمده ذكر شده ديگر اين است كه محتواي هر يك از اين سه دسته آيات در مكه و مدينه با يك ديگر متفاوت است؛ به اين صورت كه در مكه بيشتر فردسازي و گروه‌سازي مدّ نظر است و در مدينه جامعه‌سازي و جهاني‌سازي. نمونه‌‌هايي چند در موضوعات عقايد، اخلاق و احكام نيز در سير نزول پيگيري شده‌اند. در همين راستا به اثبات رسيده است كه تفاوتهاي مطرح شده به معناي جدايي وحي مكه و مدينه از هم نيست، چيزي كه خودْ موضوع نقد اين نوشتار است؛ بلكه نزول اين معارف، يك سيرِ به هم پيوسته و تكاملي داشته است.

This writing addresses the renowned and prevalent view of the way the Meccan and Medinan verses were revealed and maintains that among the main characteristics and particulars of the Meccan and Medinan verses and chapters is that the doctrinal and ethical verses were mostly revealed in Mecca and the verses of ordinances (ayat al-ahkam) were revealed in Medina. The writer has first surveyed this view per se since the time of al-Zarkashi until the later and contemporary works; and in the meantime he has recounted some of the negative consequences of this view in the statements of the orientalists and occident lists as well as others. Then, after clarifying two principles of the order of Revelation and the unity and conjunction of the revealed suras of the Qur’an as his main proclaimed principles, he has first proved that these three categories of verses have been included both in Meccan and Medinan suras and then expounded the hypothesis that although all three categories of verses have been revealed in Mecca and Medina, the course of Revelation in Mecca has been from tenets to ethics and then to ordinances and in Medina, vise versa; from ordinances to ethics and then to tenets. He has also clarified that what is meant by different course is not difference in Revelation course; rather, it is either prevalence or priority. The other major difference mentioned is that the content of each one of these three categories of verses are different from one another in Mecca and Medina; to the effect that in Mecca individual- and group-development has been more in mind and in Medina community-development and universal development. Several examples have also been provided concerning tenets, ethics, and ordinances in regard to the course of Revelation. Similarly, it is proved that the differences propounded do not mean separation between the Meccan and Medinan Revelations, as it is in itself subject to criticism in this article; rather, the Revelation of these doctrinal teachings has enjoyed a conjunctive and evolutional course.