ارزيابي اثرات طرح‌هاي توسعه شهري بر ساختارشكني و ارتقاي كيفي فضاي شهر كهن ايراني

The Evaluation of The Effects of Urban Development Projects on Deconstruction and Quality Promotion

شهرهاي ايران كه در طول دوره‌هاي تاريخي، با تكيه بر خلاقيّت و ابتكارهاي ملّي به صورت درون‌زا، به رشد و تكامل رسيده بودند، به تدريج طي چند دهه به كلّي دگرگون گرديدند و خصوصيّات كالبدي، ارزش‌هاي فرهنگي، ويژگي‌هاي اجتماعي، هنري و تاريخيِ خود را از دست دادند. تغييرات بطي از انقلاب مشروطيّت آغاز شد و از دهه 1300 شمسي با پذيرش مدرنيته و تبعيّت از الگوهاي غربي، وسيع‌تر گرديد. روند شهرنشيني و شهرسازي كشور در دوره جديد، از يك سو به تدريج و به تبعيّت از الگوها و ويژگي‌هاي سرزميني ايران تكامل نيافت و از سوي ديگر با زمينه‌سازي‌هاي مناسب و قبلي پذيرايي الگوهاي غربي نگرديد، بلكه با تقليد از غرب و دنياي سرمايه‌داري و تحت تاثير روابط نه چندان سالم ايران و كشورهاي غربي شكل گرفت و دگرگون شد. اين تحوّلات باعث از هم گسيختگي بافت قديم شهرهاي ايران گرديد و به آرامي با پذيرش الگـوهاي برون‌زا و با گستـرش در تمام زمينه‌هاي تمركزگرايي، مشكلاتي چون تراكم زياد جمعيّت، آلودگي، حاشيه‌نشيني و ... ابتدا تهران و سپس ساير شهرهاي بزرگ را در برگرفت. در چنين شرايطي تهيّه طرح‌هاي جامع شهري با پيروي از الگوهاي غربيِ منسوخ شده به سبب آن كه، براي برنامه‌ريزي در سطوح ملّي، منطقه‌اي، شهري و محلّي به صورت سلسله مراتبي، ارزشي قايل نبود، نتوانست با سطوح مختلف برنامه‌ريزي عمل كند و ضمن هدايت اصولي شهرها و نظام بخشيدن به رشد و توسعه آن‌ها، ايجادكننده قابليّت تغيير و تحوّل در شهرها باشد. در مقاله حاضر به بررسي ريشه‌ها و عوامل شكل‌گيري تقليد از انديشه‌هاي غربي و پيامدهاي حاصل از ‌آن، در نظام برنامه‌ريزي و طرح‌هاي توسعه شهري در ايران پرداخته شده است.