اثر تنش قطع آبياري و محلول‎پاشي روي و منگنز بر محتوا و تركيب اسيدهاي چرب روغن دانه گلرنگ پاييزه

Effects of withholding irrigation and foliar application of Z and Mn on fatty acid composition and seed oil content in winter safflower

چكيد‌ه به منظور مطالعه اثر محلول‎پاشي عناصر كم مصرف روي و منگنز، تحت تنش خشكي بر گلرنگ، آزمايش مزرعه‎اي در دو سال زراعي 81-1380 و 82-1381 در مزرعه‎اي تحقيقاتي واقع در غرب شهر اصفهان انجام شد. آزمايش بصورت اسپيليت فاكتوريل در قالب طرح بلوك هاي كامل تصادفي با سه تكرار طراحي گرديد. سطوح تنش خشكي به عنوان عامل اصلي در چهار سطح شامل، آبياري مطلوب، قطع آبياري در مرحله ‌رويشي، قطع آبياري در مرحله گلدهي و گرده افشاني و قطع آبياري در مرحله پر شدن دانه و تركيب دو عامل رقم و محلول‎پاشي به عنوان عامل فرعي بود. محلول‎پاشي در چهار سطح شامل، بدون محلول‎پاشي، محلول‎پاشي آب خالص، محلول‎پاشي سولفات روي به ميزان سه در هزار، و محلول‎پاشي سولفات منگنز به ميزان سه در هزار و عامل رقم در سه سطح شامل، زرقان 279، ورامين 295 و LRV 5151 بودند. پس از برداشت دانه درصد و عملكرد روغن اندازه‎گيري شد و درصد اسيدهاي چرب روغن دانه، با استفاده از كروماتوگرافي گازي، تعيين گرديد. در اين مطالعه چهار اسيد چرب استياريك (0/2 %)، پالميتيك (3/8%)، اولييك ( 3/17%) و لينوليييك (9/71%) حدود 5/99 درصد اسيدهاي چرب دانه را در گلرنگ تشكيل ‎داد و درصد لينولنيك اسيد در حد صفر بود. نتايج اثر متقابل معني‎داري را بين سطوح مختلف تنش، رقم و محلول‎پاشي در مورد درصد و عملكرد روغن و درصد پالميتيك اسيد نشان داد. در تنش قطع آبياري در مرحله گل‌دهي و گرده افشاني و رقم‌هاي زرقان 279 و LRV 5151 محلول پاشي منگنز بطور معني دار درصد روغن را افزايش داد. در تنش قطع آبياري در مرحله پر شدن دانه نيز درصد و عملكرد روغن در دو رقم زرقان 279 و LRV 5151 با محلول پاشي روي و منگنز افزايش يافت. محلول پاشي روي و منگنز همچنين در برخي از سطوح، درصد پالميتيك و اولييك اسيد را افزايش و درصد لينولييك اسيد را كاهش داد. بطور كلي تنش در مرحله گل‌دهي و گرده افشاني بيشترين خسارت را بر درصد و عملكرد روغن وارد ساخت و همچنين موجب كاهش لينولييك اسيد و افزايش استياريك و اولييك اسيد گرديد. حساسيت گلرنگ به تنش خشكي در مراحل رويشي و پر شدن دانه از نظر درصد و عملكرد روغن، بسيار كمتر از مرحله گل‌دهي و گرده افشاني بود و محلول پاشي روي و منگنز ‎توانست تا حدودي تاثير نامطلوب تنش خشكي را بر گلرنگ جبران نمايد. كلمات كليد‌ي: اولييك اسيد، رشد رويشي، كروماتوگرافي گازي، گلدهي، لينولييك اسيد

To evaluate the effects of foliar application of manganese and zinc on safflower under drought stress, experiments were conducted in 2001–2002 and 2002 –2003 crop years in a research field, 17 kilometers from west of Isfahan, Iran. The Experimental design was split factorial in randomized complete block with three replications. Four drought stress including, full irrigation, withholding irrigation at vegetative growth stage, withholding irrigation at flowering stage, and withholding irrigation at seed filling stage, were randomized to the main plot units and 12 treatments from combination levels of three cultivars including, Zarghan 279, Varamin 295 and LRV5151, and four foliar applications including, no foliar application, foliar application of water, foliar application of Zinc Sulfate (3000 ppm) and foliar application of manganese sulfate (3000 ppm) were randomized to the subplot units. After harvest, oil yield and percent of seed oil were measured and fatty acids composition of oil was determined by GC. Four species of fatty acids, stearic (2.0 %), palmitic (8.3 %), oleic (17.3 %) and linoleic (71.9 %), were consisted of about 99.5 % of total fatty acids of oil on the average and no linolenic acid was measured in treatments. Results indicated that oil percent and yield and percent of palmitic acid were affected by significant interaction of stress, cultivar and foliar application factors. Withholding irrigation at flowering stage and Zarghan 279 and LRV5151 cultivars caused to increase of oil percent when manganese used as foliar application. Withholding irrigation at seed filling stage increased oil percent and yield in Zarghan 279 and LRV5151 cultivars when zinc or manganese used as foliar application. In some interaction levels zinc and manganese foliar application significantly increased palmitic and oleic acids whereas these foliar applications decreased linoleic acid percent. As a whole, drought stress during flowering stage imposed the most damage to oil percent and yield and also decreased linoleic acid content and increased stearic and oleic acid content. So in case of oil percent and fatty acid composition in safflower, flowering stage is more sensitive to drought than vegetative or grain filling stages and foliar application of zinc and manganese can compensate the negative effects of drought on safflower plant. Key words: Flowering, Gas-Chromatography, Linoleic Acid, Oleic Acid, Vegetative Growth