تحليل چندمعياره مكاني (SMCE) و فنون تصميم‌گيري در اولويت‌بندي حوزه آبخيز براي احداث سدهاي اصلاحي توري‌سنگي

Spatial multi criteria analysis and decision techniques in order to watershed prioritizing for gabion check dams building

مديريت و برنامه‌ريزي حوزه‌هاي آبخيز به دليل تعدد عوامل، نيازمند استفاده از رايانه، سامانه اطلاعات جغرافيايي و تحليل چندمعياره است. حوزه آبخيز حبله‌رود واقع در شمال گرمسار و غرب فيروزكوه به عنوان منطقه تحقيق انتخاب شد. براي تلفيق از مدل درختي تركيب عوامل مكاني طبيعي، اقتصادي و محدوديت‌هاي مكاني استفاده شد. همه عوامل استانداردسازي و سپس وزن عوامل نيز با مقايسه زوجي در روش تحليل سلسله مراتبي1 (AHP) يا به‌طور مستقيم و با دخالت دادن نظر ساكنين و كارشناسان مربوطه، در حوزه آبخيز مشخص گرديد. در مرحله بعد تلفيق لايه‌هاي عوامل با ارزيابي چند معياره مكاني (SMCE)2 انجام شد. خروجي، نقشه‌هاي شاخص مركب، با پيوستار ارزشي صفر تا يك بودند كه طبقه‌بندي گرديدند و نتيجه، به صورت اولويت‌بندي مكاني احداث سدهاي توري‌سنگي در حوزه آبخيز مشخص شد. با تحليل حساسيت وزن، اثر تغيير وزن عوامل بر ارزش‌هاي نقشه خروجي شاخص مركب، بررسي و موثرترين عوامل مشخص شدند. نتايج نشان داد عواملي مانند مناطق فرسايشي يا جاده موثرتر بودند زيرا به‌طور گسترده‌تري حوضه را پوشش داده‌اند. حساسيت نسبتاً يكساني در دو گروه عوامل طبيعي و اقتصادي وجود داشت كه نشان‌دهنده انتخاب متعادلي از آن‌ها بود. اين راهبرد و مدل ارايه شده براي برنامه ريزي مكانيابي سريع و دقيق در حوزه‌هاي آبخيز پيشنهاد مي‌گردد.

Compositing many spatial factors and constraints, management, planning and do right decision making in watersheds is very complicate and essentially need to apply computer, GIS and Multi Criteria Analysis (MCA). Hable Roud watershed was selected as study area that located in the north of Garmsar, and west of Firuzkouh. Numerous maps were used as spatial factors and constraints and a criteria tree model for compositing the natural spatial factors, economical spatial factors and spatial constraints were designed to determine suitable sites for gabion check dams construction. Factors were standardized Factors weighing were done by pairwise in analytic hierarchy process (AHP) and direct method. Factor layers were composited by spatial multi criteria evaluation (SMCE) in ILWIS. Outputs were composite index map (CIM) with continuous values from zero to one. This map was classified. By sensitivity analysis, the effect of changes in spatial factors weight was studied and more effectiveness factors were known. It was inferred the most effective factor are covering the basin vastly. Coincidence of implemented and recommended regions show suitability of this built system. Finally, recommended this scenario for gabion check dams building, watershed prioritizing and soil conservation planning. This scenario and model can make optimum program for watersheds accurately and fast.