مطالعه فون و فعاليت ماهانه پشه خاكي‌ها در كانون ليشمانيوز جلدي دهستان قمرود استان قم، سال 1388

Fauna and Monthly Activity of Sand Flies at Zoonotic Cutaneous Leishmanianisis Focus in Qomrooddistrict of Qom Province in 2009

زمينه و هدف: ليشمانيوز جلدي روستايي يكي از بيماري‌هاي انگلي است كه توسط پشه خاكي‌ها منتقل مي‌شود و كانون‌هاي آن در نقاط مختلف كشور وجود دارد. در استان قم بيماري ليشمانيوز جلدي عمدتاً از بخش مركزي شامل دهستان‌هاي حاجي‌آباد و قمرود گزارش شده است. آگاهي از وضعيت اكولوژيكي پشه خاكي‌ها از جمله فون يا تركيب گونه‌اي و فعاليت فصلي پشه خاكي‌ها، نقش اساسي در كنترل بيماري ليشمانيوز جلدي دارد. اين مطالعه به‌منظور بررسي فون و فعاليت ماهانه پشه خاكي‌ها در كانون ليشمانيوز جلدي در منطقه قمرود صورت گرفت. روش بررسي: اين مطالعه به‌صورت توصيفي- مقطعي بر روي پشه خاكي‌ها (ناقلين ليشمانيوزها) در طي سال 1388 در روستاهاي انتخابي از دهستان قمرود واقع در بخش مركزي استان قم انجام شد. در اين پژوهش هر 15 روز يك‌بار اقدام به صيد پشه خاكي از اماكن انساني، حيواني (داخلي) و خارجي (لانه جوندگان) با نصب 180 عدد تله چسپان در 3 روستاي دهستان قمرود شد. پشه خاكي‌ها از اواخر فروردين تا اواخر آبان‌ماه سال 1388 جمع‌آوري و سپس با كليدهاي معتبر تعيين هويت شده و فون و فعاليت فصلي آنها بررسي گرديد. يافته‌ها: در اين مطالعه، 10252 عدد پشه خاكي شامل پنج گونه جنس فلبوتوموس، گونه‌هاي فلبوتوموس پاپاتاسي، فلبوتوموس سرژنتي، فلبوتوموس كوكازيكوس، فلبوتوموس الكساندري، فلبوتوموس صالحي و پنج گونه از جنس سرژانتوميا، گونه‌هاي سرژانتوميا سينتوني، سرژانتوميا دنتاتا، سرژانتوميا تيودوري، سرژانتوميا پاولووسكي و سرژانتوميا كلايديي بررسي شدند. فلبوتوموس پاپاتاسي گونه غالب در اماكن داخلي و همراه با سرژانتوميا سينتوني؛ گونه‌هاي غالب در اماكن خارجي (لانه جوندگان) بودند. براساس نتايج اين تحقيق، 1/86% از پشه‌هاي صيدشده در اماكن داخلي، فلبوتوموس پاپاتاسي بود، درحالي‌كه 67/54% و 02/44% از كل پشه خاكي‌هاي صيدشده از اماكن خارجي را به ترتيب فلبوتوموس پاپاتاسي و سرژنتوميا سينتوني تشكيل مي‌دادند. پشه‌خاكي‌ها در اين منطقه 2 پيك فعاليت در اوايل خرداد و اواخر مردادماه داشتند. نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج به دست آمده، فلبوتوموس پاپاتاسي گونه غالب منطقه بود كه ناقل احتمالي ليشمانيوز جلدي در اين منطقه گزارش شد. با اين وجود، انجام مطالعات بيشتر به‌خصوص مطالعات مولكولي در اين منطقه و تعيين ناقل قطعي توصيه مي‌شود.

Background and Objectives: Zoonotic cutaneous leishmaniasis (ZCL) is a parasitological disease transmitted by female sand flies. There are several endemic foci of disease in different parts of Iran. The disease is mostly reported from central part of Qom Province including the villages Ghanavat and Qomrood. It is clear that knowledge on sand flies ecologyhas the main role in planning the control of cutaneous leishmaniasis (ZCL). This study was carried out to determinecutaneous leishmaniasis vectors in Gomrood district of Qom provincein 2009. Methods: The present study was a descriptive, cross-sectional one conducted on sand flies (the leishmaiosis vectors). It was carried out in Qomrood area of central district of Qom province during 2009. Sand flies were collected biweekly from indoors (bed rooms, stables, etc.) and outdoors-rodent burrows of three villages in Gomrood district, using 180 sticky traps (castor oil coated white paper 20 x 32 cm) from the beginning (May) to the end (November) of the active season. For species identification, sand flies were mounted in Puri’s medium and identified after 24 hours using the keys of Theodor and Mesghali (1964). Results: A total of 10252 adult sand flies (4578 from indoors and 5674 from outdoors) were collected and identified during May and November 2009. The following seven species were found in indoors: Phlebotomuspapatasi (86.1%), p. salehi (0/021%), P. sergenti (1/74%), p. caucasicus (1/26%), p. alexandri(0/24%), Sergentomyiasintoni (10/35%) and S. theodori(0/26%). The collected species of oudoors were Phlebotomuspapatasi (54/67%), P. sergenti (0/35%), p. alexandri(0/035%), S. sintoni (44/02%) S. dentata (0/21%) S. clydei (0/19%), S. theodori (0/46%) and S. pawlowski (0/05%). The most common sand flies in indoors and outdoors resting places were P. papatasi and S. sintoni. P. salehi was the lowest collected species in Gomrood district. The active peaks of sand flies were observed in late May and late August. The sex ratio i.e. number of males/100 females of P. papatasi was calculated to be 241.5 and 307.3 in indoors and rodent burrows, respectively. Conclusion: Our entomological survey showed that P. papatasi was the dominant species in indoors and outdoors. It seems this species can be probable vector for ZCL in the study area. Nevertheless, it is necessary that more studies are suggested (specially using molecular methods) in order to determinethe proven vector (s).